Ενάμισυ σχεδόν χρόνο μετά, η πανδημία COVID-19 έχει αφήσει το ψυχικό της αποτύπωμα σε ολόκληρο τον κόσμο. Ειδικότερα στην Ελλάδα η αύξηση των επιπέδων στρες, μοναξιάς και θυμού είναι διπλάσια ή και τριπλάσια συγκριτικά με άλλες χώρες, σύμφωνα με τα πρόσφατα προκαταρκτικά αποτελέσματα της διεθνούς μελέτης COH-FIT που διερευνά τους παράγοντες που επηρεάζουν την σωματική και ψυχική υγεία σε καιρούς μεταδοτικών λοιμώξεων και περιοριστικών μέτρων.
Η παρατεταμένη διάρκεια στην οποία ο ανθρώπινος οργανισμός είναι εκτεθειμένος στο φόβο μετάδοσης του ιού αλλά και το άγχος που προκαλεί η αβεβαιότητα, η απώλεια της καθημερινότητας μας, η καραντίνα, η αλλαγή συνηθειών και η επίδραση στην οικονομική σταθερότητα, η απομάκρυνση από τους οικείους, έχει παρατηρηθεί στη διεθνής επιστημονική κοινότητα ως όρος “coronaphobia” και συχνά αναφέρεται ότι βιώνουμε την «πανδημία του φόβου».
Η χρονική διάρκεια της πανδημίας αφήνει μια ψυχική κόπωση, ο εγκλεισμός και το φαινόμενο της «κορωνοφοβίας» επιφέρει έναν μεγάλο αριθμό από βιοψυχοκοινωνικές επιπτώσεις που ποικίλουν ανάλογα πάντα με την κάθε προσωπικότητα του ανθρώπου, την κοινωνικοοικονομική του κατάσταση και το προϋπάρχoν ψυχολογικό του ιστορικό. Ποιες είναι όμως οι βασικότερες επιπτώσεις σύμφωνα με τα διεθνή δεδομένα;
Ψυχοκοινωνικές Επιπτώσεις της πανδημίας
- Έντονο άγχος, μοναξιά, συνεχής ανησυχία, επίμονος φόβος, πανικός
- Δυσκολίες στην συγκέντρωση και στον ύπνο
- Συναισθήματα αγανάκτησης, ματαιότητας, απαισιοδοξίας, απώλειας ή πένθους
- Καταθλιπτική διάθεση, συστηματικός εκνευρισμός ή ανεξέλεγκτος θυμός
- Υπερένταση ή υπερκινητικότητα
- Κούραση και βαριεστημάρα. Ταυτόχρονα αίσθηση οτι είναι κανείς ανήμπορος και αβοήθητος
- Έλλειψη κινήτρου ή απόσυρση από δραστηριότητες. Απόσυρση από κοινωνικές εκδηλώσεις.
- Υπερανάλυση και αρνητικές σκέψεις για το μέλλον
- Προβλήματα στις διαπροσωπικές, οικογενειακές σχέσεις
- Αύξηση κατανάλωσης αλκοόλ, καπνίσματος.
- Υπερφαγία, παχυσαρκία.
- Εμμονική ενασχόληση γενικά με το διαδίκτυο/social media/video games
- Υπερβολική αναζήτηση πληροφόρησης για ον κορωνοϊό αλλά και γενικά με άλλα θέματα υγείας.
Πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις επιπτώσεις της πανδημίας:
- Ενημερωθείτε υπεύθυνα για το τι συμβαίνει και ποια είναι τα μέτρα αντιμετώπισης και προστασίας από έγκυρες δημοσιογραφικές και επιστημονικές πηγές: Η γνώση δίνει αίσθηση ελέγχου της κατάστασης.
- Περιορίστε την συνεχή, άσκοπη έκθεση στην πληροφόρηση από τo διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η επαναλαμβανόμενη ενημέρωση αυξάνει το άγχος και πιθανά την παραπληροφόρηση.
- Δημιουργήστε και διατηρήστε μιας καθημερινή ρουτίνα που θα βελτιώνει όσο δυνατόν περισσότερο την σωματική και ψυχική υγεία: Ισορροπημένη μεσογειακή διατροφή, επαρκής ποιοτικός ύπνος, σωματική άσκηση, μείωση της υπερκατανάλωσης αλκοόλ, του καπνίσματος και της χρήσης ουσιών.
- Προετοιμάστε σε κατάσταση ηρεμίας ένα σχέδιο διαχείρισης κρίσεως σε περίπτωση που εσείς ή κάποιο κοντινό σας πρόσωπο μολυνθεί από τον νέο ιό. Αυτό μπορεί να σημαίνει εμφάνιση λοίμωξης και νοσηλεία είτε στο σπίτι είτε σε νοσοκομείο. Έτσι θα νιώθετε περισσότερο ότι έχετε τον έλεγχο της κατάστασης.
- Μείνετε συνδεδεμένοι με φίλους και οικογένεια, προσπαθήστε να συνεχίσετε να επικοινωνείτε με τους κοντινούς σας ανθρώπους, νιώστε κοντά τους ψυχικά έστω και χωροταξικά μακριά. Έ
- Εστιάστε την σκέψη σας στα θετικά στη ζωή σας και στα πράγματα που μπορείτε να ελέγξετε. Όταν δεν μπορούμε να αλλάξουμε μια κατάσταση που ζούμε αλλάζουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε γι’ αυτήν, δίνουμε μια πιο θετική ερμηνεία, γινόμαστε πιο ευέλικτοι και προσαρμοστικοί.
- Αφιερώστε καθημερινά χρόνο για να σκεφτείτε τρία πράγματα για τα οποία είστε ευγνώμονες και συνεχίζουν παρά τις πιεστικές καταστάσεις να σας γεμίζουν με θετικά συναισθήματα.
- Προσέξτε μην πέσετε στις «παγίδες της σκέψης» όπως καταστροφολογία, υπεργενίκευση συμπτωμάτων, αυθαίρετα συμπεράσματα, εμμονική ανακύκλωση των αρνητικών σκέψεων.
- Αποσπάστε την προσοχή σας από το πρόβλημα, τις αρνητικές σκέψεις και την συναισθηματική δυσφορία που σας προκαλεί, κάνοντας ευχάριστες και χαλαρωτικές δραστηριότητες έστω και εντός σπιτιού. Χαρείτε απλά πράγματα: ακούστε μουσική, διαβάστε ένα βιβλίο, παρακολουθείστε μια σειρά στην τηλεόραση.
- Εξερευνήστε διαδικτυακά νέες ασχολίες. Ίσως είναι η ώρα για πράγματα που θέλαμε να μάθουμε ή να κάνουμε και δεν είχαμε ποτέ χρόνο.
- Αναγνωρίστε το δικό σας συναίσθημα με κατανόηση για τα όσα συμβαίνουν, ονομάστε το, άγχος, φόβο, θυμό, θλίψη και αποδεχθείτε το, βιώστε το παρατηρώντας το και αντιμετωπίστε το με ψυχραιμία. Εστιάστε στο να ρωτήσετε «τι κάνω τώρα που συμβαίνει αυτό» και όχι στο «γιατί να συμβαίνει αυτό».
- Αν αισθάνεστε συναισθηματική δυσφορία εφαρμόστε την τεχνική της αποστασιοποίησης για να διαχειριστείτε το συναίσθημα και να εκλογικεύσετε πιο ευκολά την κατάσταση. Σκεφτείτε τι θα λέγατε σε έναν φίλο, πως θα τον υποστηρίζατε, πως θα τον ενθαρρύνατε και πως θα τον καθησυχάζατε.
- Αν οι ψυχολογικές επιπτώσεις επιμένουν ή παρατηρείται έντονα συμπτώματα ψυχικής δυσχέρειας, (καταθλιπτική διάθεση, αγχώδεις διαταραχές, μετατραυματικό άγχος κλπ) να απευθυνθείτε για την αξιολόγηση τους και την αντιμετώπιση τους από έναν ειδικό ψυχικής υγείας.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρεται στον όρο “infodemic” που αφορά τη συνεχή πληροφόρηση και τον βομβαρδισμό με μη επιστημονικά δεδομένα στα οποία έχουμε εκτεθεί κάποιες φορές και οδηγεί συχνά σε παραπληροφόρηση και υπέρμετρο άγχος. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που πρέπει να προσέξουμε πολύ.
Οι οδηγίες από τον ΠΟΥ για την αντιμετώπιση του άγχους και των επιπτώσεων του «infodemic»:
- Αξιολογήστε την πηγή πληροφόρησης
- Δείτε αν τα όσα γράφονται συνοδεύονται από επιστημονικές τοποθετήσεις.
- Δείτε την ημερομηνία της δημοσίευσης. Είναι η πληροφορία σε συνάρτηση με τα τελευταία επιστημονικά και δημοσιογραφικά και δεδομένα;
- Ελέγξτε αν υπάρχουν στατιστικά ή επιστημονικά δεδομένα ή αναφορές σε μελέτες για τα όσα λέγονται.
- Διασταυρώστε τις δημοσιογραφικές πληροφορίες και με άλλες επιστημονικές πηγές ειδικά σε θέματα που αφορούν λήψη αποφάσεων από εσάς και συμμόρφωση σε θέματα υγείας, π.χ. τον εμβολιασμό.
- Απευθυνθείτε στον ιατρό σας ή σ΄ έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας για να συζητήσετε τον φόβο, την άρνηση ή την αντίσταση που μπορεί να νιώθετε για οποιαδήποτε λήψη ιατρικής απόφασης (πχ εμβολιασμός) ή συμμόρφωσης σε συμπεριφορές.
Σε μια έρευνα του το Centre for Mental Health Forecast εφαρμόζοντας στατιστικά μοντέλα πρόβλεψης, αναφέρει ότι στην μετά COVID-19 εποχή με το πέρας της πανδημίας πάνω από 10 εκ. άνθρωποι θα απευθυνθούν για ψυχολογική υποστήριξη. Περίπου1,3 εκ. άνθρωποι που δεν είχαν παρουσιάσει πριν την πανδημία ψυχικά προβλήματα αναμένεται να ζητήσουν βοήθεια για αγχώδεις διαταραχές και 1,8 εκ. είναι πιθανό να απευθυνθούν για θεραπεία της κατάθλιψης. Χαρακτηριστικά αναφέρεται πώς μετά την πανδημία τα ψυχικά νοσήματα θα έχουν την μεγαλύτερη αύξηση που έχει παρατηρηθεί από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά.