Στον Δυτικό κόσμο η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) εμφανίζεται με συχνότητα 3% στον γενικό πληθυσμό, κάτι που σημαίνει ότι στην Ελλάδα νοσούν περίπου 300.000 άνθρωποι.
Ο κ. Γιώργος Παπαγεωργίου, μέλος της Διεθνούς Ένωσης Σχεσιακής Ψυχανάλυσης – ΗΠΑ (IARPP -International Αssociation of Relational Psychoanalysis), επισημαίνει ότι πρόκειται για μία σοβαρή και πολύ διαδεδομένη πάθηση: “Αυτό που λέμε στη καθομιλουμένη “ψυχαναγκασμοί”, ή ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή στην επιστημονική ορολογία (Obsessive–compulsive disorder-OCD), είναι μία από τις πέντε πιο σοβαρές ψυχικές παθήσεις, οι οποίες προκαλούν σημαντική δυσλειτουργία στη ζωή του ατόμου. Θα μπορούσαμε να πούμε πιο απλά ότι περιλαμβάνεται στο top-5 των ψυχικών προβλημάτων, ενώ τα καλά νέα για τους μεγαλύτερους σε ηλικία είναι ότι η συνηθέστερη περίοδος εμφάνισής της είναι τα 25 έως 30 έτη”.
Πώς εκδηλώνεται
Σύμφωνα με τον ειδικό, η νόσος εκδηλώνεται κυρίως με δύο τρόπους: με ιδεοληψίες και με ψυχικούς καταναγκασμούς:
1) Ιδεοληψίες είναι οι παρορμήσεις, νοητικές εικόνες, επαναλαμβανόμενες σκέψεις και ιδέες καταστροφής, που εισβάλλουν στο μυαλό του ατόμου, χωρίς να το επιθυμεί, ενώ επιμένουν προκαλώντας του δυσφορία. Π.χ. “Έκλεισα τον θερμοσίφωνα;”, “Έκλεισα τα παράθυρα;”, “Μήπως ξέχασα τα κλειδιά μου;”, “Είδα μαύρη γάτα, ίσως μου συμβεί κάποιο κακό”.
“Το τελευταίο είναι ένα κλασικό παράδειγμα ιδεοληψίας” λέει ο κ. Παπαγεωργίου, “Να διασταυρωθεί κάποιος με μια μαύρη γάτα και να βασανίζεται μετά με την ιδέα ότι κάτι κακό θα του συμβεί ως τιμωρία, αν τυχόν αφαιρεθεί περνώντας από μία εκκλησία και δεν κάνει το σταυρό του. Γενικά οι ιδεοληψίες φέρνουν μεγάλο άγχος και ανασφάλεια”.
2) Ψυχικοί καταναγκασμοί είναι οι πράξεις, στις οποίες το άτομο, που πάσχει, καταφεύγει συχνά και επαναλαμβανόμενα, για να μειώσει το άγχος που του προκαλούν οι ιδεοληψίες. Π.χ. μετρά τα φώτα που αναβοσβήνουν στον πίνακα του ασανσέρ, που ανεβοκατεβαίνει στους ορόφους, ελέγχει ξανά και ξανά τις πρίζες του σπιτιού του μήπως υπάρχει διαρροή στα καλώδια, ή “τσεκάρει” πολλές φορές τον θερμοσίφωνα, μήπως τον έχει ξεχάσει ανοιχτό.
Πρόκειται ουσιαστικά για μια μορφή “τελετουργίας”, μέσα από την οποία ο άνθρωπος, που πάσχει, επιθυμεί να βεβαιωθεί ότι θα ελέγξει τελικά το απροσδόκητο κι έτσι κατευνάζει το άγχος του. “Προσωρινά, με τις πράξεις αυτές, το άτομο ικανοποιείται, διότι την ώρα, που τις ασκεί, νομίζει ότι καταλαγιάζει το – πολύ βαθύτερης ψυχικής αιτίας – άγχος του. Αν παραταθεί, όμως, αυτή η κατάσταση χωρίς θεραπευτική παρέμβαση, η ζωή των ατόμων αυτών καταλήγει τρομερά δυσλειτουργική, καθώς μειώνεται τραγικά η ικανοποίησή τους από τη ζωή και ο τρόπος που σχετίζονται με τους άλλους ανθρώπους και το περιβάλλον τους”, εξηγεί ο ειδικός.
Συνήθη συμπτώματα
Οι άνθρωποι που υποφέρουν από ψυχαναγκασμούς έχουν την τάση να εμμένουν σε τελετουργίες ενοχλητικών και ανυπόφορων επαναλήψεων, όπως να πραγματοποιούν τακτικές τελετουργικές απολυμάνσεις (π.χ. πλένουν τα χέρια τους με 17 τριψίματα για ακριβώς 2′ λεπτά), ή να υποφέρουν, όταν δεν υπάρχει εξωφρενική τάξη και συμμετρία, (π.χ. για ένα διπλωμένο τραπεζομάντιλο στο συρτάρι, που δεν έχει τοποθετηθεί σωστά). Κάποια άτομα, επίσης, μπορεί να δυσκολεύονται να ολοκληρώσουν ενέργειες και πράξεις, καθώς εμμένουν σε λεπτομέρειες (π.χ. κάποιος δυσκολεύεται να μαγειρέψει, γιατί πρέπει σε κάθε κίνησή του να καθαρίζει) ή κάποιοι άλλοι μπορεί να πανικοβάλλονται με σκέψεις επερχόμενης καταστροφής, εάν τυχόν παραβούν στο ελάχιστο κάποια τελετουργία τους.
Ο κ. Γιώργος Παπαγεωργίου συμπληρώνει: “Πολύ συχνά, εξαιρετικά ευφυείς άνθρωποι υποφέρουν από ψυχαναγκασμούς, όμως, καταλήγουν να αναλώνουν την ευφυΐα τους σε λεπτομέρειες και επαναληπτικές πράξεις, χάνοντας σε αποτελεσματικότητα και, τελικά, σε αυτοεκτίμηση. Ένα τέτοιο παράδειγμα ήταν ο μεγάλος εφευρέτης Νίκολα Τέσλα, ο οποίος δυσκολευόταν να τραφεί σωστά, εξαιτίας της ιδιόρρυθμης τελετουργίας, που είχε στο στρώσιμο του τραπεζιού του φαγητού του. Κάποιοι ιδεοψυχαναγκαστικοί, επίσης, μπορεί να εμφανίζουν και βιολογικές εκδηλώσεις, π.χ. ταχυκαρδία, τρέμουλο, λαχάνιασμα, αίσθηση αηδίας ή άγχος αρρώστιας και φόβο θανάτου. Συνηθισμένη μορφή εκδήλωσης καταναγκασμών είναι, επίσης, η συσσώρευση και η αποθήκευση άχρηστων αντικειμένων, αλλά και ο αυνανισμός, που μπορεί να γίνεται ψυχαναγκαστικά, προκαλώντας απώλεια δραστηριότητας σε άλλους τομείς της καθημερινότητας”.
Η αντιμετώπιση
Όσοι πάσχουν από OCD συχνά δεν θέλουν ή δεν αντέχουν να δουν τις επακόλουθες επιπτώσεις, που οι ψυχαναγκασμοί προκαλούν στη ζωή τους. Η θεραπεία καθίσταται απαραίτητη και συμβαίνει κυρίως με ψυχολογική υποστήριξη και όχι με φαρμακευτική αγωγή, αναφέρει ο κ. Παπαγεωργίου:
“Κάτι τέτοιο, όμως, προϋποθέτει την ενεργό συμμετοχή του ανθρώπου, που έχει ανάγκη από βοήθεια και την αναγνώριση και αποδοχή από μέρους του, πως θέλει να κάνει κάτι για να βοηθήσει τον εαυτό του. Κυρίως χρειάζεται υπομονή, διότι είναι μια κατάσταση που δεν θεραπεύεται γρήγορα”.