«Πόλεμο» με τη διαφθορά στο χώρο της υγείας έχει ανοίξει η Ελληνική Κυβέρνηση, με τις άτυπες πληρωμές, γνωστές και ως «φακελάκι» να τίθενται ψηλά στην ατζέντα των θεμάτων άμεση αντιμετώπισης. Αν και το φαινόμενο «θεωρητικά» έχει περιοριστεί λόγω της κρίσης και της αυξανόμενης αυστηρότητας από πλευράς της Πολιτείας, αυτό δε σημαίνει ότι η ελληνική κοινωνία έχει αλλάξει νοοτροπία και δεν το θεωρεί μια καταστημένη πρακτική.
Μάλιστα, τα αναλυτικά στοιχεία έρευνας που πραγματοποίησε η Public Issue* για λογαριασμό του ΟΟΣΑ, αποδεικνύουν το πόσο βαθιά ριζωμένη είναι η αντίληψη ότι το «φακελάκι» δεν είναι μια απαράδεκτη πρακτική.
Ειδικότερα, σύμφωνα με τους συμμετέχοντες στην έρευνα, αν κάποιος ηλικιωμένος δίνει φακελάκι σε υπάλληλο δημόσιου νοσοκομείου προκειμένου να κλείσει ραντεβού νωρίτερα, αυτό είναι αποδεκτό από το 16% των ερωτηθέντων. Μπορεί το 84% να θεωρεί τη συγκεκριμένη πρακτική απαράδεκτη, όμως και το 16% αποτελεί ένα σημαντικό ποσοστό πολλαπλάσιο από τις αντιλήψεις άλλως ευρωπαϊκών χωρών. Την ίδια στιγμή, ένας στους 10 Έλληνες δεν θεωρεί περίπτωση διαφθοράς τη συγκεκριμένη δράση, ενώ επίσης το 23% δεν θεωρεί ότι αυτή η κίνηση είναι ζημιογόνος για την Ελληνική κοινωνία. Σύμφωνα επίσης με την έρευνα, κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους το 60% των συμμετεχόντων είχαν χρησιμοποιήσει τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας. Από το σύνολο των συγκεκριμένων πολιτών το 70% δήλωσε ότι το κόστος χρήσης της υπηρεσίας δεν ήταν αναρτημένο σε δημόσια θέα, (εφόσον υπήρχε κόστος), το 15% ότι ήταν αναρτημένο ενώ οι υπόλοιποι δεν έδωσαν κάποια απάντηση. Το δε 15% δήλωσε ότι «έπρεπε να δωροδοκήσω προκειμένου να εξυπηρετηθώ»!.
Εντύπωση επίσης προκαλεί το γεγονός ότι μόνο οι 2 στους 3 που θα γίνονταν μάρτυρες περιστατικού διαφθοράς ή άμεσα θύματα διαφθοράς, θα κατάγγελλαν το γεγονός. Από τους υπόλοιπους, οι μισοί δεν θα έκαναν καταγγελία ενώ οι υπόλοιποι δεν απάντησαν ξεκάθαρα για το ποια θα ήταν η στάση τους. Μάλιστα από εκείνους που δεν θα έκαναν καταγγελία, το 34% δηλώνει ότι θα φοβόταν να το κάνει ενώ το 32% ότι δεν αξίζει τον κόπο ή και να το έκαναν δεν θα υπήρχε κάποια διαφορά.
Ελληνική Ιδιαιτερότητα
Όπως σημειώνει η κυρία Παρασκευή Κουφοπούλου, Αναπληρώτρια Διοικήτρια & Αντιπρόεδρος Δ.Σ. ΓΝΑ ΚΑΤ – ΕΚ**, στην πρόσφατη παρουσίαση που έκανε στο πλαίσιο της ημερίδας «Ανθρωποκεντρική φροντίδα υγείας με έμφαση στα δικαιώματα των ασθενών» του Υπουργείου Υγείας, oι άτυπες πληρωμές στην υγεία μπορούν να οριστούν ως:
– Πληρωμές σε ιδιώτες & θεσμικούς παρόχους, σε είδος ή σε μετρητά, που πραγματοποιούνται εκτός επίσημων διαύλων πληρωμής.
– Αγορές που προορίζονται να καλύπτονται από το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης.
Παράλληλα η κυρία Κουφοπούλου παρουσίασε αναφορές για την Ελλάδα από την έκδοση «The Informal Economy in Global Perspective: Varieties of Governance» που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Στο ειδικό κεφάλαιο «Exploring the practice of making informal payments in the health sector: Some lessons from Greece» παρουσιάζεται η διαφορά την Ελλάδας από τις άλλες χώρες της Νότιας Ευρώπης όσον αφορά στην έκταση των άτυπων πληρωμών. (τα στοιχεία αφορούν στο 2013).
Με βάση λοιπόν έρευνα η οποία έλαβε στοιχεία από 1.001 συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα, φαίνεται ότι οι 621 ερωτηθέντες επισκέφθηκαν έναν ιατρό ή έναν φορέα δημόσιας περίθαλψης το τελευταίο 12μηνο, ήτοι ποσοστό 60% όπως φαίνεται και από την Public Issue. Το ποσοστό αυτό είναι χαμηλότερο σε σχέση με το αντίστοιχο μέσο ποσοστό στις άλλες χώρες της Νότιας Ευρώπης όπου φτάνει το 74%.
Από τους δε ερωτηθέντες που είχαν επιστεφτεί κάποια δομή δημόσιας υγείας, το 11% είχε κάνει άτυπες πληρωμές, ένα ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό καθώς ο μέσος όρος στις χώρες της περιοχής ήταν μόνο 3%. Μάλιστα στη συγκεκριμένη έκδοση αναφέρεται ότι η Ελλάδα αντιπροσωπεύει μια ιδιαίτερη περίπτωση στην Ευρώπη, δεδομένου του υψηλού αυτού επιπέδου άτυπων πληρωμών. Τονίζεται ακόμη ότι υπάρχει μια ισχυρή σχέση μεταξύ της συνειδητοποίησης της διαφθοράς, της αποδοχής της διαφθοράς και των άτυπων πληρωμών. Οι ασθενείς θεωρούν ότι το πρόβλημα της διαφθοράς είναι ευρέως διαδεδομένο στην Ελλάδα και ότι η διαφθορά είναι αποδεκτή, εφόσον πρόκειται για θέματα υγείας.
Στρατηγικές Αντιμετώπισης
Σύμφωνα επίσης με την κυρία Κουφοπούλου, οι προτεινόμενες στρατηγικές αντιμετώπισης κωδικοποιούνται στα παρακάτω:
Αύξηση των δαπανών για την υγεία και των αμοιβών του υγειονομικού προσωπικού.
Ενίσχυση διαφάνειας, μέσω της αυστηροποίησης της νομοθεσίας & ειδικά των πειθαρχικών ποινών. Ενίσχυση των μηχανισμών Εσωτερικού Ελέγχου (αρ. 25, Ν. 4025/2011).
Απόλυτη εφαρμογή της Λίστας Χειρουργείου [αρ. 58, Ν. 4368/2016, Υ.Α. Α3α/οικ.97136, Φ.Ε.Κ. 4316/30.12.2016, τ. Β’].
Σύμπραξη Υπουργείου Υγείας με άλλα Υπουργεία.
Πλήρης επέκταση των POS (Point of Sale).
Υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου Αντιμετώπισης της Διαφθοράς ‘ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ’ .
Υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Ενεργοποίηση της συμμετοχής της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Καταπολέμησης της Απάτης & της Διαφθοράς στην Υγεία (14 κράτη – μέλη).
Συνεργασία της Ελλάδας με ευρωπαϊκούς & διεθνείς οργανισμούς, π.χ. Διεθνής Διαφάνεια, Ο.Η.Ε., Διεθνής Ακαδημία κατά της Διαφθοράς (Ν. 4287/2014, Φ.Ε.Κ. 198/24.9.2014), Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF), INTERPOL κοκ.
Αξιοποίηση της νέας τεχνολογίας στις υπηρεσίες υγείας (πληροφοριακά συστήματα, cloud computing κοκ).
*Ταυτότητα της έρευνας Public Issue: Πανελλαδική, Ποσοτική έρευνα, με τηλεφωνικές συνεντεύξεις στα νοικοκυριά 1002 ερωτώμενων με χρήση δομημένου ερωτηματολογίου το διάστημα 14-23/12/2016. Γενικός πληθυσμός 18 ετών και άνω. Ακολουθήθηκε η μέθοδος της στρωματοποιημένης δειγματοληψίας
** PhD (c), Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης, Εργαστήριο Οικονομικών & Διοίκησης της Υγείας, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, MSc., BSc., Ε.Ο.Π.Ε., Εταιρεία Ιατρικών Μελετών Κρήτης.