Η Στιγμή της Διάγνωσης
Η ασθενής κάθεται στο ιατρείο, τα δάχτυλά της σφίγγουν το ύφασμα του παντελονιού της, σαν να μπορεί να κρατηθεί από κάπου. Ο γιατρός μιλάει, αλλά οι λέξεις του μοιάζουν σαν να αιωρούνται στον αέρα, χωρίς να καταφέρνουν να την αγγίξουν. “Κακοήθεια. Θεραπεία. Επόμενα βήματα.” Κάποια στιγμή σταματά να ακούει.
Η μητέρα της είναι δίπλα της, η αδερφή της κρατά σημειώσεις, ρωτάει πράγματα, προσπαθεί να βρει ένα πλάνο, μια λογική. Η ασθενής, όμως, δεν σκέφτεται το μέλλον. Ούτε το παρόν. Μόνο το πριν. Το πριν, όπου η ζωή της ήταν ακόμα δική της, γεμάτη μικρές έγνοιες που ξαφνικά μοιάζουν ανούσιες.
Όταν βγαίνουν από το ιατρείο, ο κόσμος είναι ο ίδιος, αλλά ταυτόχρονα τελείως διαφορετικός. Τα αυτοκίνητα συνεχίζουν να περνούν, οι άνθρωποι περπατούν, γελούν, μιλούν στα τηλέφωνά τους. Κανείς δεν ξέρει ότι ο χρόνος της έχει παγώσει. Νιώθει σαν να κινείται σε μια πραγματικότητα που δεν της ανήκει πια.
Η αδερφή της μιλάει δυνατά, προσπαθεί να γεμίσει το κενό με αισιοδοξία. «Θα το περάσουμε μαζί!» λέει, σαν να υπάρχει ακόμα έδαφος κάτω από τα πόδια τους. Η ασθενής προσπαθεί να απαντήσει, αλλά οι λέξεις δεν σχηματίζονται. Το μόνο που νιώθει είναι το βάρος της στιγμής, η σιωπή που απλώνεται μέσα της.
Δεν κλαίει. Δεν αντιδρά. Μόνο υπάρχει.
Γράφει ο Ζαχαριάς Λουκάς-Ίαν, Ψυχολόγος Συνθετικής Προσέγγισης, Μαυρομιχάλη 40, 10680, Αθήνα
Ο καρκίνος δεν είναι μόνο μια σωματική ασθένεια. Είναι μια δοκιμασία που αγγίζει όλες τις διαστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης – σωματική, ψυχολογική, κοινωνική και πνευματική.
Η στιγμή της διάγνωσης συχνά συνοδεύεται από σοκ, δυσπιστία και φόβο. Πολλοί άνθρωποι βιώνουν καταστάσεις παρόμοιες με αυτές της απώλειας: άρνηση, θυμό, διαπραγμάτευση, θλίψη και, τελικά, αποδοχή. Ο καρκίνος επιφέρει μια αίσθηση απώλειας του ελέγχου, αφού ξαφνικά η καθημερινότητα και τα σχέδια του ατόμου διαταράσσονται.
Ένα κοινό συναίσθημα είναι ο φόβος – φόβος για το άγνωστο, για τον πόνο, για το μέλλον. Ορισμένοι ασθενείς αναπτύσσουν άγχος ή ακόμα και κατάθλιψη, ενώ άλλοι βρίσκουν εσωτερική δύναμη και μια νέα προοπτική για τη ζωή. Δεν υπάρχει “σωστός” τρόπος να αντιδράσει κάποιος. Η αναγνώριση και η αποδοχή των συναισθημάτων είναι ζωτικής σημασίας για τη συναισθηματική ευεξία του ασθενούς.
Η θεραπεία του καρκίνου μπορεί να είναι εξαντλητική τόσο σωματικά όσο και ψυχικά. Οι παρενέργειες των χημειοθεραπειών, της ακτινοθεραπείας ή των χειρουργικών επεμβάσεων επηρεάζουν την αυτοεικόνα και την ποιότητα ζωής του ασθενούς. Η τριχόπτωση, η κόπωση, οι αλλαγές στο σώμα και οι περιορισμοί στην καθημερινή ζωή συχνά οδηγούν σε μειωμένη αυτοπεποίθηση και κοινωνική απόσυρση.
Η συναισθηματική υποστήριξη από την οικογένεια, τους φίλους και τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο. Οι ομάδες υποστήριξης και η ψυχοθεραπεία προσφέρουν χώρο για έκφραση και κατανόηση. Στη ψυχοθεραπεία, ο ψυχολόγος εστιάζει στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο κάθε ασθενής βιώνει τη διάγνωση, το άγχος και τις προκλήσεις της θεραπείας, λαμβάνοντας υπόψη την προσωπικότητα, τις εμπειρίες και τους μηχανισμούς αντιμετώπισης του. Μέσα από μια εξατομικευμένη προσέγγιση, στοχεύει στην ενδυνάμωση του ατόμου, παρέχοντας την κατάλληλη συναισθηματική υποστήριξη και στρατηγικές διαχείρισης που ανταποκρίνονται στις δικές του ανάγκες.
Παρά την ουσιαστική βοήθεια που προσφέρει η συναισθηματική υποστήριξη και η ψυχοθεραπεία στην προσαρμογή του ασθενή, αν υπάρξει πίεση για διαρκή θετικότητα μπορεί να λειτουργήσει αντίστροφα, μετατρέποντας την αισιοδοξία από πηγή ενδυνάμωσης σε έναν επιπλέον ψυχολογικό φορτίο.
Για πολλούς ανθρώπους, η έννοια της θετικότητας μετά τη διάγνωση του καρκίνου μοιάζει με άπιαστο στόχο. Η κοινωνία συχνά εξυψώνει την αισιοδοξία ως βασικό στοιχείο της «μάχης» κατά της ασθένειας, όμως αυτή η προσδοκία μπορεί να δημιουργήσει επιπλέον βάρος στον ασθενή. Όταν ένα άτομο βιώνει φόβο, θλίψη ή θυμό, το να ακούει διαρκώς ότι πρέπει να «μένει θετικό» μπορεί να το κάνει να νιώθει ενοχές ή ανεπαρκεια, σαν να μην προσπαθεί αρκετά.
Η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχει σωστός ή λάθος τρόπος να αισθάνεται κανείς. Η θετικότητα δεν είναι υποχρέωση, αλλά μια επιλογή που μπορεί να έρθει σταδιακά, εφόσον το άτομο νιώσει έτοιμο. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε και να αποδεχόμαστε όλα τα συναισθήματα – ακόμα και τα δύσκολα – χωρίς να νιώθουμε πίεση να τα αντικαταστήσουμε αμέσως με αισιοδοξία. Αντί να επιδιώκει κανείς να είναι πάντα θετικός, μπορεί να εστιάσει στο να είναι αυθεντικός με τον εαυτό του και να βρει τρόπους να στηριχθεί στις μικρές στιγμές που του δίνουν δύναμη.
Η στιγμή της παύσης: Όταν η θετικότητα και η πραγματικότητα συγκρούονται
Η ασθενής κάθεται στο σαλόνι της, κρατώντας ένα φλιτζάνι τσάι που έχει κρυώσει εδώ και ώρα. Σήμερα ολοκληρώθηκε ο πρώτος κύκλος θεραπείας. Η οικογένειά της βρίσκεται στην κουζίνα, γεμάτη ενέργεια, προετοιμάζοντας ένα μικρό γεύμα για να γιορτάσουν – «Τελείωσε ο πρώτος κύκλος!», είχε πει ενθουσιασμένη η αδερφή της, προσπαθώντας να φέρει λίγη χαρά στη στιγμή. Όμως η ασθενής, δεν νιώθει ότι κάτι έχει τελειώσει. Νιώθει σαν να βρίσκεται σε αναμονή, μια παύση ανάμεσα σε μάχες, χωρίς να ξέρει τι την περιμένει στον επόμενο γύρο.
Δεν θέλει να χαλάσει τη χαρά των αγαπημένων της. Καταλαβαίνει την ανάγκη τους να γιορτάσουν το τέλος ενός δύσκολου κεφαλαίου, αλλά μέσα της υπάρχει μια άλλη αλήθεια: δεν νιώθει ότι νίκησε, γιατί η μάχη δεν έχει τελειώσει. Η πίεση να είναι θετική, να χαμογελάσει, να πιστέψει ότι «τα δύσκολα πέρασαν», τη βαραίνει. Αντί να αισθάνεται ανακούφιση, νιώθει ενοχές που δεν μοιράζεται τον ίδιο ενθουσιασμό.
Παίρνει μια βαθιά ανάσα και επιτρέπει στον εαυτό της να αποδεχτεί την αλήθεια της στιγμής. Δεν χρειάζεται να προσποιηθεί ότι είναι αισιόδοξη αν δεν το νιώθει. Δεν χρειάζεται να πιέσει τον εαυτό της να γιορτάσει, αν ακόμα αισθάνεται φόβο. Αντί να παλέψει ενάντια στα συναισθήματά της, τα αφήνει να υπάρχουν. Και αυτή η αποδοχή, αυτή η στιγμή αυθεντικότητας, είναι ίσως η πιο ειλικρινής μορφή συσχέτισης με την ασθένεια και το αβέβαιο των θεραπειών.
Επομένως, είναι σημαντικό να επιτρέπουμε στους εαυτούς μας να βιώνουμε και να εκφράζουμε όλο το φάσμα των συναισθημάτων που συνοδεύουν μια διάγνωση καρκίνου, χωρίς να αισθανόμαστε την ανάγκη να προσποιούμαστε αισιοδοξία. Η αποδοχή των συναισθημάτων μας και η αναζήτηση υποστήριξης μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της ψυχικής μας υγείας κατά τη διάρκεια της αντικαρκινικής θεραπείας.
Παρά τις προκλήσεις, πολλοί άνθρωποι με καρκίνο αναπτύσσουν μια νέα προοπτική ζωής. Η έννοια της “μετατραυματικής ανάπτυξης” περιγράφει την ικανότητα ορισμένων ασθενών να βρουν βαθύτερο νόημα στη ζωή, να ενισχύσουν τις σχέσεις τους και να εκτιμήσουν τις μικρές στιγμές της καθημερινότητας.
Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν σημαίνει απουσία φόβου ή θλίψης, αλλά τη δυνατότητα να συνεχίσει κανείς να ζει με ελπίδα και σκοπό. Η πρακτική της ευγνωμοσύνης, η διατήρηση κοινωνικών σχέσεων, η ενασχόληση με δραστηριότητες που προσφέρουν χαρά και η αναζήτηση επαγγελματικής υποστήριξης είναι καθοριστικοί παράγοντες στη διατήρηση της ψυχικής ισορροπίας.
Η Ψυχολογία των Φροντιστών και του Περιβάλλοντος
Δεν πρέπει να παραβλέπουμε τη συναισθηματική επιβάρυνση των φροντιστών. Οι άνθρωποι που στέκονται δίπλα στον ασθενή βιώνουν άγχος, φόβο και κούραση, ενώ πολλές φορές παραμελούν τη δική τους υγεία. Η συναισθηματική στήριξη των φροντιστών, η αναγνώριση των δικών τους αναγκών και η παροχή χρόνου για ξεκούραση είναι απαραίτητα για να συνεχίσουν να προσφέρουν βοήθεια χωρίς να εξαντληθούν.
Συμπερασματικά, ο καρκίνος δεν καθορίζει τον άνθρωπο, ούτε την αξία της ζωής του. Παρόλο που η ασθένεια φέρνει προκλήσεις, η ψυχολογική υποστήριξη, η θετική στάση, η ενδυνάμωση και κυρίως η αυθεντικότητα, μπορούν να βοηθήσουν τους ασθενείς να διατηρήσουν την ποιότητα ζωής τους. Με την κατάλληλη φροντίδα, τόσο σωματική όσο και ψυχολογική, το ταξίδι αυτό μπορεί να γίνει μια πορεία δύναμης, προσωπικής ανάπτυξης και ελπίδας.
Σημείωση: Η διάγνωση του καρκίνου αποτελεί μια σημαντική και καθοριστική στιγμή στη ζωή ενός ατόμου. Ωστόσο, η αντίδραση κάθε ατόμου σε αυτή τη διάγνωση είναι μοναδική και μπορεί να διαφέρει σημαντικά από άλλους. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε και να σεβόμαστε αυτές τις ατομικές διαφορές στην αντιμετώπιση και την προσαρμογή στην ασθένεια.
