Ο HPV στην Ελλάδα και η ανάγκη για δράση

Ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) αποτελεί μία από τις κυριότερες αιτίες καρκίνου που μπορούν να προληφθούν μέσω του εμβολιασμού. Κι όμως, κάθε χρόνο στην Ελλάδα:

• 1.100 άνθρωποι διαγιγνώσκονται με HPV-σχετιζόμενους καρκίνους

• 443 χάνουν τη ζωή τους – σχεδόν ένας θάνατος την ημέρα

• Το 60% των θανάτων αφορά τον καρκίνο τραχήλου μήτρας

• Σημαντικό βάρος παρατηρείται και σε μορφές καρκίνου που πλήττουν και τους άνδρες.

Η Πολιτεία έχει προβεί σε σημαντικά βήματα για την αντιμετώπιση του HPV, τόσο σε επίπεδο θέσπισης συστάσεων πρόληψης όσο και πρακτικής εφαρμογής τους στην χώρα μας. Έχει εντάξει τον δωρεάν εμβολιασμό έναντι του HPV στα Εθνικά Προγράμματα Εμβολιασμών παιδιών, εφήβων και ενηλίκων, προσφέρει δωρεάν προληπτικές εξετάσεις μέσω του προγράμματος «ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ» ενώ έχει συνταχθεί με τη στρατηγική του Π.Ο.Υ. για την εξάλειψη του καρκίνου τραχήλου της μήτρας.

Παρά τις σημαντικές αυτές πρωτοβουλίες, η Ελλάδα απέχει ακόμα από τον στόχο του Π.Ο.Υ. για την επίτευξη του στόχου 90-70-90 μέχρι το 2030, που θα οδηγήσει στην εξάλειψη του καρκίνου τραχήλου μήτρας τα επόμενα χρόνια, διότι δεν έχει επικοινωνηθεί επαρκώς. Αν δεν υπάρξει αύξηση εμβολιαστικής κάλυψης και συμμετοχής στον προσυμπτωματικό έλεγχο, χιλιάδες κορίτσια και αγόρια μπορεί να παραμείνουν απροστάτευτα τα επόμενα χρόνια.

HPV παγκοσμίως¹

Σε παγκόσμιο επίπεδο, εκτιμάται ότι 620.000 νέα κρούσματα καρκίνου σε γυναίκες και 70.000 νέα κρούσματα καρκίνου σε άνδρες προκλήθηκαν από τον ιό HPV το 2019². Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας (ΚΤΜ) ήταν η τέταρτη κύρια αιτία καρκίνου και θανάτων από καρκίνο στις γυναίκες το 2022, με περίπου 660.000 νέα κρούσματα και περίπου 350.000 θανάτους παγκοσμίως³. Ο ΚΤΜ ευθύνεται για πάνω από το 90% των καρκίνων που σχετίζονται με τον ιό HPV στις γυναίκες⁴.

Ο Π.Ο.Υ. έχει θέσει σε εφαρμογή από το 2020 στρατηγική για την επιτάχυνση της εξάλειψης του ΚΤΜ ως πρόβλημα δημόσιας υγείας μέσω της Στρατηγικής 90-70-90⁵. Αυτή η παγκόσμια στρατηγική για την εξάλειψη του ΚΤΜ προβλέπει⁴:

• ένα μέγιστο όριο 4 κρουσμάτων ανά 100.000 γυναίκες

• οι στόχοι 90–70–90 που πρέπει να επιτευχθούν έως το 2030 για να επιτύχουν οι χώρες την εξάλειψη του ΚΤΜ⁴:

  • Το 90% των κοριτσιών να έχουν εμβολιαστεί πλήρως με το εμβόλιο έναντι του HPV μέχρι την ηλικία των 15 ετών

  • Το 70% των γυναικών να υποβάλλονται σε έλεγχο υψηλής απόδοσης έως την ηλικία των 35 ετών και ξανά έως την ηλικία των 45 ετών.

  • Το 90% των γυναικών που διαγιγνώσκονται με νόσο του τραχήλου της μήτρας να λαμβάνουν θεραπεία (το 90% των γυναικών με προκαρκινική νόσο να λαμβάνουν θεραπεία και το 90% των γυναικών με διηθητικό καρκίνο να αντιμετωπίζονται).

Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2025 η παγκόσμια εμβολιαστική κάλυψη έναντι του HPV παραμένει σημαντικά χαμηλότερη από τον στόχο του 90%⁶.

HPV στην Ευρώπη⁷

Στην ευρωπαϊκή περιφέρεια του ΠΟΥ, με στοιχεία του 2020 το φορτίο του HPV⁶:

• 66.821 νέες διαγνωσμένες περιστατικά ΚΤΜ και 30.608 θάνατοι
• 10,1 κρούσματα ανά 100.000 γυναίκες
• 3,8 θάνατοι ανά 100.000 γυναίκες

Στην ΕΕ/ΕΟΧ, με στοιχεία του 2020⁶:

• 30.860 νέες διαγνωσμένα περιστατικά ΚΤΜ και 13.538 θάνατοι
• 9,1 κρούσματα ανά 100.000 γυναίκες
• 2,9 θάνατοι ανά 100.000 γυναίκες
• Ο ΚΤΜ είναι ο ένατος πιο συχνός καρκίνος και η δέκατη πιο συχνή αιτία θανάτου από καρκίνο στις γυναίκες στην ευρωπαϊκή περιφέρεια του Π.Ο.Υ.

HPV στην Ελλάδα

Το φορτίο του HPV στην Ελλάδα

Ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) αποτελεί μια από τις κυριότερες αιτίες καρκίνου που μπορούν να προληφθούν μέσω του εμβολιασμού. Παρ’ όλα αυτά, το φορτίο νοσηρότητας και θνησιμότητας που προκαλεί στην Ελλάδα παραμένει υψηλό, σύμφωνα με μοντέλο. Παρακάτω συγκεντρώνονται τα βασικά στοιχεία από τη χώρα μας που αξίζει να αναδειχθούν στον δημόσιο διάλογο.

• Κάθε χρόνο καταγράφονται περίπου 1.100 νέα περιστατικά και 443 θάνατοι από HPV-σχετιζόμενους καρκίνους στη χώρα μας. Δηλαδή σχεδόν 3 νέες διαγνώσεις και >1 θάνατος την ημέρα⁸.
• Ο HPV ευθύνεται αιτιολογικά για μεγάλο ποσοστό 11 διαφορετικών τύπων καρκίνου στην πρωκτογεννητική περιοχή (τραχήλου μήτρας, αιδοίου, κόλπου, πρωκτού, πέους) και στην περιοχή κεφαλής τραχήλου (ρινοφάρυγγα στοματικής κοιλότητας, στοματοφάρυγγα, φάρυγγα, υποφάρυγγα, λάρυγγα) , επηρεάζοντας και τα δύο φύλα⁷.
• 443 θάνατοι ετησίως αποδίδονται στον HPV, εκ των οποίων 372 σε γυναίκες και 71 σε άνδρες⁷.
• Ο καρκίνος τραχήλου της μήτρας (ΚΤΜ) ευθύνεται για το 60,5% των θανάτων (268 ετησίως)⁷.
• Αξιοσημείωτο επιδημιολογικό βάρος παρουσιάζουν επίσης οι καρκίνοι του κόλπου και του πρωκτού (13,2% και 9,6% του συνόλου των θανάτων από HPV αντιστοίχως), καθώς και του στοματοφάρυγγα, με αυξημένη συχνότητα ο τελευταίος στους άνδρες, καθώς σχεδόν 4 στους 5 καρκίνους στοματοφάρυγγα στην Ελλάδα καταγράφονται σε άνδρες ⁷.
• Το μη σχετιζόμενο με τον ΚΤΜ επιδημιολογικό και οικονομικό βάρος συχνά υποβαθμίζεται στον δημόσιο διάλογο⁷.
• Ο ιός HPV είναι επίσης ο αιτιολογικός παράγοντας του συχνότερου σεξουαλικώς μεταδιδόμενου νοσήματος, των γεννητικών κονδυλωμάτων, που, αν και καλοήθης πάθηση, είναι δύσκολα θεραπεύσιμη με συχνές υποτροπές, που επηρεάζει σοβαρά την ποιότητα ζωής μεμονωμένων ατόμων αλλά και σεξουαλικών συντρόφων, ενώ σχετίζεται και με υψηλή οικονομική επιβάρυνση⁹.

Κοινωνικές και Οικονομικές Επιπτώσεις HPV⁷

• Κάθε χρόνο χάνονται 6.388 έτη ζωής και 1.813 παραγωγικά έτη ζωής, δηλαδή 14,4 έτη ζωής ανά θάνατο⁷.
• Η οικονομική απώλεια από πρόωρη θνησιμότητα εκτιμάται σε 24,6 εκατ. € ετησίως, χωρίς να υπολογίζεται το κόστος νοσηρότητας και θεραπείας⁷.

Όλο το ανωτέρω φορτίο μπορεί να προληφθεί μέσω του καθολικού HPV εμβολιασμού των ομάδων-στόχων έναντι του ιού HPV.

HPV Εμβολιαστική Κάλυψη – Πού βρισκόμαστε.

• Με βάση ανάλυση δεδομένων της ΗΔΙΚΑ αναφορικά με τα συνταγογραφούμενα εμβόλια έναντι του HPV για την περίοδο 2017-2021, η μέση εμβολιαστική κάλυψη στα κορίτσια εκτιμάται στο 55,4% για τις ηλικίες 11-18, και στο 43,8% για τις ηλικίες 11-14¹⁰.
• Η Ελλάδα δεν αναμένεται να πετύχει τον στόχο του 90% εμβολιαστικής κάλυψης μέχρι το 2030, όπως προτείνει ο ΠΟΥ¹¹.
• Με τον τρέχοντα ρυθμό, ο στόχος θα επιτευχθεί έως το 2036, αφήνοντας 60.000 κορίτσια ανεμβολίαστα⁹.
• Χρειάζονται στοχευμένες παρεμβάσεις αναπλήρωσης (catch–up vaccination), ενδεχομένως και σε νεαρούς ενήλικες, όπως εφαρμόζεται ήδη στη Γαλλία. (αποζημίωση HPV εμβολιασμού έως 26 ετών για MSM¹²).

Χρονικός Ορίζοντας Εξάλειψης του ΚΤΜ στην Ελλάδα:

• Σύμφωνα με τη μελέτη RACE, η Ελλάδα παρουσιάζει μέτρια-χαμηλή ετοιμότητα (46%)¹³ για επίτευξη του στόχου εξάλειψης του ΚΤΜ που την απομακρύνει από τον στόχο επίτευξης εμβολιαστικής κάλυψης 90% στα κορίτσια 15 ετών ως το 2030 που έχει θέσει ο ΠΟΥ.

• Σύμφωνα με μοντέλο η εξάλειψη στην Ελλάδα μπορεί να επιτευχθεί έως το 2047¹⁴, αν:

  • η εμβολιαστική κάλυψη φτάσει το 90% εντός πενταετίας,

  • και η συμμετοχή στον προσυμπτωματικό έλεγχο (τεστ ΠΑΠ/HPV DNA) φτάσει το 75% έως το 2028

Άλλες διεθνείς πρωτοβουλίες και παραδείγματα χωρών

• Ευρωπαϊκό πλάνο για τον καρκίνο – Europe’s Beating Cancer Plan (EBCP), στο οποίο έχουν υιοθετηθεί οι στόχοι του Π.Ο.Υ. 90-70-90 για τον ΚΤΜ¹⁵.

• Οι πρόσφατες (Ιούνιος 2024) συστάσεις του Συμβουλίου της Ε.Ε. καλούν τα κράτη-μέλη σε συστηματική αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης και διαμοιρασμό δεδομένων για τον HPV (και την ηπατίτιδα Β)¹⁶.

• Η Αγγλία δεσμεύτηκε για εξάλειψη του ΚΤΜ έως το 2040¹⁷.

• Η Σουηδία αναμένεται να επιτύχει την εξάλειψη του ΚΤΜ ήδη από το 2027¹⁸.

Η κατάσταση στην Ελλάδα.

Η Πολιτεία:

• μέσω της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών, προβλέπει εκτενέστατα προγράμματα εμβολιασμού παιδιών-εφήβων¹⁹ & ενηλίκων²⁰ στα οποία προβλέπεται και ο δωρεάν εμβολιασμός έναντι του HPV ανεξαρτήτως φύλου. Συγκεκριμένα:

  • για αγόρια και κορίτσια στην ηλικία 9–11 ετών. Εμβολιασμός αναπλήρωσης από 12 έως 18 ετών¹⁷. Ο εμβολιασμός αναπλήρωσης για ηλικίες 15-18 ετών, αποζημιώνεται μέχρι και 31/12/2026¹⁷.

  • εμβολιασμός ομάδων αυξημένου κινδύνου 19 – 45 ετών¹⁸.

• επιπλέον, μέσω του Προγράμματος «ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ» προσφέρονται δωρεάν προληπτικές εξετάσεις σε όλες τις γυναίκες από 21 έως 65 ετών που δεν έχουν διαγνωσθεί με ΚΤΜ, διαθέτουν ΑΜΚΑ, είτε είναι ασφαλισμένες, είτε ανασφάλιστες²¹.

• Το Υπουργείο Υγείας έχει συνταχθεί με την Στρατηγική 90-70-90 του ΠΟΥ.

• Το Υπουργείο Υγείας έχει υιοθετήσει τις Συστάσεις του Συμβουλίου της Ε.Ε²². Εκκρεμεί η δημοσιοποίηση-αξιοποίηση των δεδομένων αυτών από τη πλευρά του Υπουργείου.
• Η 1^η ΥΠΕ συμμετείχε στο ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πρόγραμμα PERCH που ολοκληρώθηκε πρόσφατα (Ιούνιος 2025). Αποτέλεσμα της συμμετοχής της 1^ης ΥΠΕ, είναι 8 podcasts που καλύπτουν όλο το φάσμα ενημέρωσης για τον HPV, στα οποία συμμετέχουν διακεκριμένοι Επαγγελματίες Υγείας και τα οποία είναι προσβάσιμα από Επαγγελματίες Υγείας και κοινό²³.

Παραδείγματα επιτυχημένων δράσεων ενημέρωσης/ ευαισθητοποίησης πολιτών από την Πολιτεία.

• Καμπάνια ευαισθητοποίησης κοινού για εμβολιασμό έναντι COVID19 (σε τηλεόραση, ραδιόφωνο, ΜΚΔ) με γνωστές προσωπικότητες^24,25,26,27
• Προσβάσιμα δεδομένα εμβολιαστικής κάλυψης για την COVID19²⁸.
• Αποστολή μαζικού μηνύματος για τον αντιγριπικό εμβολιασμό στο Viber από το κανάλι της Ελληνικής Κυβέρνησης.
• Αποστολή μηνυμάτων SMS στους πολίτες για συμμετοχή τους στα επι μέρους προγράμματα του προγράμματος ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ²⁹

Προτεινόμενες δράσεις για την ενίσχυση του HPV εμβολιασμού από την Πολιτεία

• Καμπάνια ενημέρωσης/ευαισθητοποίησης κοινού και επαγγελματιών υγείας για τον HPV εμβολιασμό από τη πλευρά της Πολιτείας.

• Συμπερίληψη του HPV εμβολιασμού στην ενημέρωση και τα μηνύματα του Προγράμματος «ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΩ» για τον Καρκίνο Τραχήλου Μήτρας.

• Αποστολή μαζικών SMS/Viber/WhatsApp μηνυμάτων σε σημαντικές ημερομηνίες υγείας ή ημερομηνίες για τις γυναίκες, που να προάγουν την αξία εμβολιασμού έναντι του HPV

• Αξιοποίηση του MyHealth App για ενημέρωση, παρακολούθηση και τήρηση HPV εμβολιαστικών συστάσεων από τον ίδιο τον πολίτη (ή τον γονέα για την περίπτωση παιδιών/εφήβων)

• Συνεχή υποστήριξη των Επαγγελματιών Υγείας που εφαρμόζουν εμβολιασμούς HPV, με ανανεωμένα υλικά ενημέρωσης και επικαιροποιημένα δεδομένα εμβολιαστικής κάλυψης

• κ Καθολική/υποχρεωτική συμπλήρωση των Μητρώων εμβολιασμού από τους ΕΥ που εκτελούν εμβολιασμούς και άντληση δεδομένων περί εμβολιαστικής κάλυψης του συνολικού πληθυσμού-στόχου αλλά και ανά κατηγορία (ηλικία, φύλο, περιοχή κλπ) προς αξιοποίηση για κάλυψη των εμβολιαστικών κενών.

Η Ευρύτερη Αξία του Εμβολιασμού

• Ο εμβολιασμός σώζει ζωές και επιστρέφει πολλαπλάσια στην κοινωνία:

  • Ορθή εφαρμογή συστάσεων Εθνικού προγράμματος εμβολιασμού παιδιών, εφήβων εξοικονομεί έως και 213 εκατ. € ετησίως³⁰.
  • Για κάθε 1€ επένδυσης στο Εθνικό Παιδιατρικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών , επιστρέφονται 8,67€²⁸.
  • Ο εμβολιασμός ενηλίκων μπορεί να αποφέρει πολλαπλάσια κοινωνικοοικονομικά οφέλη έως και δεκαεννέα φορές ( x19) της αρχικής επένδυσης³¹.

Το φορτίο του HPV είναι σημαντικό και επιβαρύνει και τα δύο φύλα. Η τεχνογνωσία πρόληψης είναι γνωστή και τα περισσότερα εργαλεία είναι ήδη διαθέσιμα στη χώρα μας. Οι προτεινόμενες δράσεις έχουν εφαρμοστεί και σε άλλες περιπτώσεις εμβολιασμών, συνδράμοντας σημαντικά στην αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης του ελληνικού πληθυσμού. Ταυτόχρονα έχουν άμεση πρόσβαση σε μεγάλο μέρος του πολιτών καθιστώντας εύκολη και αποδοτική την μεταφορά του μηνύματος. Τέλος, το κόστος του HPV εμβολιασμού είναι ελάχιστο σε σχέση με τα κοινωνικό-οικονομικά οφέλη που θα αποφέρει.