Μιλήσαμε με τον Παθολόγο – Ογκολόγο MD PhD, Διευθυντή-Επιστημονικά Υπεύθυνο Α΄ Παθολογικού-Ογκολογικού τμήματος του Γενικού Αντικαρκινικού – Ογκολογικού Νοσοκομείου “Άγιος Σάββας”, κ. Αλέξανδρο Αρδαβάνη, ο οποίος μας σχολίασε την ανακοίνωση της κυβέρνησης για αύξηση της χρηματοδότησης των βιοδεικτών, τονίζοντας τη σημασία τους στην εξατομικευμένη θεραπεία του καρκίνου. Στη συνέντευξή του εξηγεί πως οι βιοδείκτες είναι γενετικές μεταλλάξεις που καθοδηγούν τη θεραπεία, ενισχύοντας την αποτελεσματικότητα των φαρμάκων και μειώνοντας τις περιττές παρενέργειες. Παρά τις σημαντικές προόδους στην Ογκολογία Ακριβείας, υπάρχουν προκλήσεις όπως η αξιοπιστία των μετρήσεων και τα γραφειοκρατικά εμπόδια στην αποζημίωση.
Αναφέρεται στη διαδικασία ελέγχου των βιοδεικτών, επισημαίνοντας την έλλειψη ενός σαφούς και λειτουργικού πλαισίου στη χώρα μας, κάτι που επιβαρύνει τους ασθενείς και τους γιατρούς. Οι βιοδείκτες είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι σε καρκίνους όπως του μαστού, του πνεύμονα και του παχέος εντέρου, ενώ η ανοσοθεραπεία επεκτείνει τις εφαρμογές τους. Τα αποτελέσματα των τεστ βιοδεικτών επηρεάζουν άμεσα τις θεραπευτικές επιλογές, καθώς καμία σύγχρονη στοχευμένη θεραπεία δεν μπορεί να χορηγηθεί χωρίς αυτά, αναφέρει.
Τέλος, ο κ. Αρδαβάνης επισημαίνει ότι η πλήρης ίαση του καρκίνου δεν είναι ακόμα εφικτή σε προχωρημένα στάδια, αλλά η πρόοδος στη μοριακή βιολογία έχει βελτιώσει σημαντικά την επιβίωση των ασθενών. Η πρόληψη, μέσω έγκαιρης διάγνωσης και ριζικής θεραπείας, παραμένει η πιο αποτελεσματική στρατηγική.
Συνέντευξη: Μάρθα Φραγκάκη
1. Κύριε Αρδαβάνη, πρόσφατα ο υπουργός Υγείας, Άδωνις Γεωργιάδης, σε εκδήλωση του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΣΦΕΕ), ανακοίνωσε τη δέσμευση της κυβέρνησης να αυξήσει τη χρηματοδότηση για την αποζημίωση των βιοδεικτών. Θέλετε να μας πείτε για τη σημασία αυτής της εξέλιξης ως προς τη θεραπεία των ασθενών;
Πρόκειται για μια σημαντική εξέλιξη η οποία θέλω να ελπίζω πως θα υλοποιηθεί. Εννοείται πως με τον εξορθολογισμό της ολοκληρωμένης τεκμηρίωσης κάθε τύπου καρκίνου για κάθε ασθενή, οι δυνατότητες εξατομικευμένης θεραπείας αυξάνονται εκθετικά.
2. Να εξηγήσουμε στον κόσμο τι είναι οι βιοδείκτες και πώς συμβάλλουν στην εξατομικευμένη θεραπεία του καρκίνου;
Δεν είναι πολύ εύκολο να εξηγηθεί σε λίγες γραμμές αλλά θα το επιχειρήσω. Αυτό που ονομάζουμε Καρκίνο είναι μια ασύλληπτης ετερογένειας και ποικιλομορφίας ομάδα νόσων. Αυτή η ποικιλομορφία είναι στη βάση της αδυναμίας μας να τον νικήσουμε κατά κράτος.
Με τον όρο «βιοδείκτες» εννοούμε την παρουσία μεταλλάξεων στο νεοπλασματικό DNA που οδηγούν σε αυξημένη ευαισθησία σε αντίστοιχα αντινεοπλασματικά φάρμακα, μια διαδικασία που περιγράφεται εύστοχα με το κλειδί-κλειδαριά.
Οι βιοδείκτες συγκροτούν ένα τεράστιο, διαρκώς διευρυνόμενο, δίκτυο «οδοσήμων» που καθοδηγούν τον κλινικό γιατρό, εν προκειμένω τον κλινικό ογκολόγο, στη χορήγηση της «ιδανικής» θεραπείας για κάθε έναν ασθενή ξεχωριστά και αποτελούν μια διαρκή πρόκληση για την ομαλή και αποδοτική ενσωμάτωση των καινοτόμων φαρμάκων στο ενιαίο Σώμα της Θεραπευτικής των κακοήθων νεοπλασμάτων. Διανύουμε από χρόνια την εποχή της Ιατρικής Ακριβείας (Precision Medicine) και του υποσυνόλου της, της Ογκολογίας Ακριβείας (Precision Oncology).
Να σημειώσουμε ότι η εποχή αυτή έχει ξεκινήσει μισόν τουλάχιστον αιώνα πριν, με ενδεικτικό «ορόσημο» τους υποδοχείς οιστρογόνων στον καρκίνο, ενώ την τελευταία εικοσαετία, με εμβληματικό σταθμό τον υποδοχέα του επιδερμικού αυξητικού παράγοντα (HER2), οι ορμητικοί κρουνοί της Βιοτεχνολογίας έχουν ήδη πλημμυρίσει την «εύφορη πεδιάδα» της φαρμακοβιομηχανίας.
Ωστόσο, πρέπει να θυμίσουμε εδώ ότι και στο πιο κατάλληλο έδαφος δεν λείπουν τα παράσιτα που υπονομεύουν την «εσοδεία». Έτσι, κάποιοι βιοδείκτες αποτυγχάνουν να εκπληρώσουν τις προσδοκίες μας, εν μέρει και από αναξιοπιστία των μετρήσεων, ενώ η Τεχνητή Νοημοσύνη φαίνεται πως αποτελεί πλέον την αιχμή του δόρατος για την βέλτιστη αξιοποίηση των βιοδεικτών.
“Η ψηφιακή γραφειοκρατία στη διακίνηση του υλικού και την πρόσβαση στην αποζημίωση των βιοδεικτών αποτελεί μείζον εμπόδιο για την συνολική αξιοποίηση αυτής της μεγάλης εξέλιξης στην ογκολογία”.
3. Πώς γίνεται ο έλεγχος καρκινικών βιοδεικτών; Μπορεί κάποιος να τον ζητήσει; Για ποιους τύπους καρκίνου υπάρχουν διαθέσιμοι βιοδείκτες;
Για το πρώτο ερώτημα: πρόκειται για ένα «σαφάρι» που διαρκεί από τη στιγμή της λήψης του ιστού μέχρι την πρόσκτηση επιτέλους του αποτελέσματος των βιοδεικτών. Δυστυχώς, στη χώρα μας τουλάχιστον, το πλαίσιο αυτών των διαδικασιών παραμένει ρευστό. Ενώ θα έπρεπε να διακινείται ο ιστός, με βάση τις εκάστοτε κατευθυντήριες οδηγίες από τους καθ’ ύλην αρμοδίους -τους παθολογοανατόμους- προς τα κατά περίπτωση εργαστήρια, αυτό δε συμβαίνει. Συνήθως, ο κλινικός ογκολόγος «αναλαμβάνει» την ευθύνη αυτή με αποτέλεσμα την ταλαιπωρία του ασθενούς και των οικείων, την εξάντληση του «υλικού» -για την απόσπαση του κλινικού ογκολόγου από τα ουσιώδη καθήκοντά του δε συζητούμε!
Επισημαίνεται πως η ψηφιακή γραφειοκρατία στη διακίνηση του υλικού και την πρόσβαση στην αποζημίωση των βιοδεικτών αποτελεί μείζον εμπόδιο για την συνολική αξιοποίηση αυτής της μεγάλης εξέλιξης στην ογκολογία. Κυλιόμενοι, συχνά παράλογοι κανονισμοί και αντιφατικές διατάξεις αποθαρρύνουν το «σύμπλεγμα» γιατρού και ασθενούς από την πλήρη τεκμηρίωση του μοριακού προφίλ του καρκίνου του τελευταίου. Για παράδειγμα, συμβαίνει συχνά, βιοδείκτης που απαιτείται για χορήγηση στοχευτικής θεραπείας να μην αποζημιώνεται και τον ρόλο αυτό να αναλαμβάνουν φαρμακευτικές εταιρίες, συνήθως μέσω επιστημονικών εταιριών, όπως η ΕΟΠΕ. Εξάλλου, ενώ το κόστος των βιοδεικτών παραμένει υψηλό για τον ασθενή, για την Πολιτεία οι βιοδείκτες οδηγούν σε σημαντικό εξορθολογισμό των δαπανών καθώς «προβλέπουν» με σημαντική ακρίβεια ποιος ασθενής θα ωφεληθεί και ποιος όχι από κάθε συγκεκριμένη θεραπεία. Απαιτείται συνεπώς η εξασφάλιση ενός ευέλικτου πλαισίου αποζημίωσης με πρόβλεψη συχνής αναπροσαρμογής λόγω των αλματωδών εξελίξεων στην εφαρμοσμένη έρευνα.
Για το δεύτερο ερώτημα: εννοείται πως μπορεί, αλλά εκτός του ατελέσφορου μιας τέτοιας προσπάθειας, όσα αναφέρθηκαν προηγουμένως είναι απολύτως αποτρεπτικά για τη συντριπτική πλειονότητα των χρηστών υπηρεσιών Υγείας.
Για το τρίτο ερώτημα: υπάρχουν σημαντικοί Βιοδείκτες για σειρά νεοπλασμάτων με τυπικά παραδείγματα τους καρκίνους μαστού, πνεύμονος και παχέος εντέρου ενώ οι Βιοδείκτες για την ανοσοθεραπεία αφορούν ένα μεγάλο φάσμα νεοπλασμάτων που διευρύνεται συνεχώς.
4. Πώς επηρεάζουν τα αποτελέσματα των τεστ βιοδεικτών ένα σχέδιο θεραπείας για τον καρκίνο;
Για τη μεγάλη πλειονότητα των κακοήθων νεοπλασμάτων, μέγιστο μέρος της κολοσσιαίας προόδου που έχει συντελεστεί τις τελευταίες δεκαετίες, οφείλεται στις λεγόμενες στοχευτικές θεραπείες, οι οποίες με τη σειρά τους ταξιδεύουν πάνω στους πυλώνες των βιοδεικτών. Καμμία σύγχρονη θεραπεία μοριακής στόχευσης δε μπορεί σήμερα να χορηγηθεί εν απουσία βιοδεικτών. Εξάλλου πρέπει να τονισθεί ότι και η κυτταροτοξική θεραπεία -η λεγόμενη και χημειοθεραπεία- υπήρξε και παραμένει μέχρι σήμερα βασική συνιστώσα των θεραπευτικών σχεδίων για την πλειονότητα των κακοήθων νεοπλασμάτων. Η χημειοθεραπεία είναι και αυτή εκλεκτική για τα νεοπλασματική κύτταρα αν και λιγότερο από τη μοριακή στόχευση ενώ υπάρχουν δείκτες και για αυτήν – όπως για παράδειγμα, ο ιστολογικός τύπος του νεοπλάσματος στον καρκίνο του πνεύμονος.
5. Και για το τέλος, πόσο κοντά είμαστε στην ίαση του καρκίνου;
Θα ήταν άστοχο να απαντήσω μονολεκτικά ή προσδιορίζοντας κάποια μονάδα Χρόνου. Το μόνο που αξίζει να ειπωθεί είναι ότι με την πρώιμη διάγνωση και τη δυνατότητα ριζικής χειρουργικής και ακτινοθεραπείας, οι πιθανότητες ίασης εκτοξεύονται για πολλά συμπαγή νεοπλάσματα. Η προχωρημένη νόσος συνήθως δεν ιάται αλλά με την πρόοδο της μοριακής βιολογίας και τα απορρέοντα νέα φάρμακα, οι επιβιώσεις πολλαπλασιάζονται σε βαθμό ισοδυναμίας με ιάσεις -πάντα με το μείον της χρόνιας τοξικότητας.
Συνεπώς, αν και κοινότοπο, η απάντηση στην ερώτησή σας είναι η Πρόληψη – πρωτογενής και δευτερογενής!
