Η πολιομυελίτιδα είναι μια απειλητική για τη ζωή ασθένεια που προκαλείται από τον ιό της πολιομυελίτιδας, τον οποίο η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας (World Health Assembly) δεσμεύτηκε να εξαλείψει το 1988. Η Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), επομένως και η Ελλάδα, κηρύχθηκε ελεύθερη από πολιομυελίτιδα το 2002, και παραμένει ως έχει μέχρι σήμερα.
Από το 1988, τα εμβόλια κατά της πολιομυελίτιδας έχουν οδηγήσει σε μείωση των κρουσμάτων κατά 99% και έχουν αποτρέψει περίπου 20 εκατομμύρια περιπτώσεις παράλυσης σε παιδιά. Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα εμβολιασμού όλα τα παιδιά θα πρέπει να εμβολιάζονται έγκαιρα κατά του ιού της πολιομυελίτιδας με 4 δόσεις αδρανοποιημένου εμβολίου IPV, με την 4η δόση να χορηγείται στην ηλικία 4-6 ετών. Οι ενήλικες ημεδαποί θεωρείται ότι έχουν εμβολιαστεί κατά την παιδική ηλικία. Ωστόσο, οι επίνοσοι ενήλικες θα πρέπει να εμβολιάζονται με 3 δόσεις αδρανοποιημένου εμβολίου IPV.
Ο ιός της πολιομυελίτιδας προσβάλει πιο συχνά βρέφη και μικρά παιδιά. Η λοίμωξη είναι συνήθως ασυμπτωματική ή εκδηλώνεται με μη ειδικό εμπύρετο (>90% των περιπτώσεων). Ήπια νόσηση παρουσιάζεται στο 10% των λοιμώξεων με συμπτώματα που περιλαμβάνουν εμπύρετο, κακουχία, κεφαλαλγία, ναυτία και έμετο. Σε ποσοστό <1% η πολιομυελίτιδα εκδηλώνεται κλινικά ως οξεία χαλαρή παράλυση (ΟΧΠ). Η παράλυση είναι συνήθως ασύμμετρη, ολοκληρώνεται εντός 3-4 ημερών (οξεία) και παρουσιάζεται πιο συχνά σε μολυσμένους επίνοσους ενήλικες από ότι σε βρέφη και μικρά παιδιά. Συνήθως συνοδεύεται με εμπύρετο στην έναρξη, ενώ σπάνια (1% των λοιμώξεων) υπάρχει άσηπτη μηνιγγίτιδα.
Η υψηλής ποιότητας επιτήρηση της πολιομυελίτιδας γίνεται μέσω της επιτήρησης των περιστατικών ΟΧΠ σε όλα τα άτομα κάτω των 15 ετών ή σε άτομα οποιασδήποτε ηλικίας όταν υπάρχει υποψία πολιομυελίτιδας. Η επιτήρηση των περιστατικών ΟΧΠ γίνεται τόσο μέσω του Συστήματος Υποχρεωτικής Δήλωσης Νοσημάτων, όσο και ενεργητικά (ενεργητικό σύστημα επιτήρησης), μέσω της τηλεφωνικής επικοινωνίας του ΕΟΔΥ με Δίκτυο Ιατρών, σε εβδομαδιαία βάση, για δήλωση των περιστατικών. Όλα τα περιστατικά οξείας χαλαρής παράλυσης θα πρέπει να δηλώνονται άμεσα στον ΕΟΔΥ (Νοσήματα υποχρεωτικής δήλωσης, ΦΕΚ 1665/7-4-2022) και η επιτήρησή τους βρίσκεται υπό την αιγίδα του ΠΟΥ. Σε κάθε περιστατικό ΟΧΠ θα πρέπει να αποστέλλονται δύο δείγματα κοπράνων στο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών/Πολιοϊών – Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ, με σκοπό την εξέτασή τους για τον πολιοϊό. Τα δείγματα κοπράνων πρέπει να λαμβάνονται μέσα σε διάστημα 14 ημερών από την έναρξη της παράλυσης και με διαφορά τουλάχιστον ενός 24ώρου το ένα από το άλλο. Τέλος, κάθε περιστατικό ΟΧΠ θα πρέπει να επανελέγχεται κλινικά 2-3 μήνες μετά την έναρξη της παράλυσης και να αποστέλλεται στον ΕΟΔΥ το 2ο Μέρος του Επιδημιολογικού Δελτίου Δήλωσης του περιστατικού.
Εκτός των παραπάνω, η υψηλής ποιότητας επιτήρηση της πολιομυελίτιδας επιτυγχάνεται μέσω της περιβαλλοντικής επιτήρησης του ιού, που αποσκοπεί στην πρώιμη ανίχνευση της επανεισαγωγής του άγριου πολιοϊού (WPV) ή της κυκλοφορίας του ιού πολιομυελίτιδας προερχόμενου από στέλεχος εμβολίου (VDPV) και την πρόληψη της διασποράς του. Η περιβαλλοντική επιτήρηση του πολιοϊού περιλαμβάνει την εργαστηριακή εξέταση δειγμάτων κοπράνων υγιών εθελοντών δοτών που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου για νόσηση (όπως πληθυσμοί με χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη, πχ αθίγγανοι και συχνά μετακινούμενοι πληθυσμοί, πχ μετανάστες, πρόσφυγες), καθώς και την εξέταση δειγμάτων λυμάτων από περιοχές διαμονής μεταναστών (Κέντρα Φιλοξενίας Προσφύγων/ Μεταναστών) και καταυλισμούς αθιγγάνων. Το 2024, για πρώτη φορά, η περιβαλλοντική επιτήρηση του ιού της πολιομυελίτιδας επεκτάθηκε και σε αστικά λύματα, με τη συνεργασία του Εθνικού Δικτύου Επιδημιολογίας Λυμάτων.
Αξίζει να αναφερθεί ότι στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια σημειώθηκε αύξηση στην ανίχνευση του ιού της πολιομυελίτιδας προερχόμενου από στέλεχος εμβολίου (VDPV) σε περιβαλλοντικά δείγματα λυμάτων σε σύγκριση με προηγούμενα έτη (Poliomyelitis-situation-update-April-2023.pdf (europa.eu). Επιπλέον, κρούσματα παραλυτικής πολιομυελίτιδας (cVDPV2) αναφέρθηκαν στις ΗΠΑ (2022) και το Ισραήλ από γενετικά συνδεδεμένα στελέχη, όπως και θετικά περιβαλλοντικά δείγματα (λύματα). Πρόσφατα δηλώθηκε κρούσμα παραλυτικής πολιομυελίτιδας (VDPV) σε βρέφος στην εμπόλεμη περιοχή της Γάζας, ενώ είχαν προηγηθεί θετικά περιβαλλοντικά δείγματα (λύματα) για τον πολιοϊό. Θετικά αστικά λύματα (cVDPV2) για τον πολιοϊό βρέθηκαν το 2024 και στην Βαρκελόνη. Όλα τα παραπάνω, υπογραμμίζουν την ενδεχόμενη διεθνή εξάπλωση του ιού της πολιομυελίτιδας, συμπεριλαμβανομένων των χωρών της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας.
Για να διασφαλιστεί ένα μέλλον χωρίς πολιομυελίτιδα για όλους, οι προσπάθειες θα πρέπει να συνεχιστούν με σκοπό τη διατήρηση της υψηλής εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού, την παροχή υψηλής ποιότητας επιτήρησης για την ανίχνευση ενδεχόμενης επανακυκλοφορίας του ιού και την ετοιμότητά μας σε περίπτωση επανεμφάνισης κρούσματος.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η πολιομυελίτιδα εξακολουθεί να αποτελεί νόσημα έκτακτης ανάγκης για τη Δημόσια Υγεία διεθνούς ενδιαφέροντος (public health emergency of international concern, PHElC, https://www.who.int/news/item/13-08-2024-statement-of-the-thirty-ninth-meeting-of-the-polio-ihr-emergencycommittee 13/08/2024). Οι προσπάθειες για την εξάλειψη της πολιομυελίτιδας θα συνεχίζονται εντατικά, σε παγκόσμιο επίπεδο μέχρι όλες οι χώρες να χαρακτηριστούν ως ελεύθερες από πολιομυελίτιδα. Πλέον έχουμε την τεχνογνωσία ώστε να διασφαλίσουμε ότι κανένα παιδί, κανένας άνθρωπος, δε θα παραλύσει ξανά από πολιομυελίτιδα.
