O Θεόδωρος Αγοραστός, Καθηγητής Μαιευτικής-Γυναικολογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Πρόεδρος της Ελληνικής HPV Εταιρείας μας απαντά σε όλα τα ερωτήματα για τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV)!
Δείτε τι μας είπε!
Συνέντευξη: Μάρθα Φραγκάκη
- Πόσο συχνός είναι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας;
- Πού οφείλεται ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας;
Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας οφείλεται στον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων (Human Papilloma Virus – HPV) και προκαλείται από τη μόλυνση της γεννητικής περιοχής με συγκεκριμένους τύπους του ιού αυτού. Κατ’ ουσίαν, δεν υπάρχει περίπτωση καρκίνου τραχήλου της μήτρας που να μην οφείλεται στον HPV! Υπάρχουν πάνω από 150 υπότυποι του ιού και ~40 απ’ αυτούς προσβάλλουν συνήθως την πρωκτογεννητική περιοχή και στα δύο φύλα (συχνά δε και τη στοματοφαρυγγική κοιλότητα, τον λάρυγγα, το δέρμα κλπ). Μερικοί απ’ αυτούς (όπως οι τύποι 6 και 11) αναφέρονται ως «χαμηλού κινδύνου», διότι συνήθως προκαλούν τα γνωστά καλοήθη κονδυλώματα (δηλ. επάρματα του δέρματος ή του επιθηλίου). Αντίθετα, περίπου 14 τύποι (με συνηθέστερο τον 16) αναφέρονται ως «υψηλού κινδύνου» ή «ογκογόνοι» («καρκινογόνοι»), διότι μπορεί να προκαλέσουν κυτταρικές αλλοιώσεις, που, εάν εξελιχθούν, μπορεί να οδηγήσουν μετά από χρόνια σε καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Οι τύποι 16 και 18 ευθύνονται για το 70% περίπου των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου και για το 50-60% των περιπτώσεων προκαρκινικών αλλοιώσεων που παρατηρούνται στον τράχηλο της μήτρας (CIN2 και CIN3).
- Τι σημαίνει να μολυνθεί κανείς από τον ιό HPV;
Η μόλυνση από κάποιον τύπο του HPV είναι πάρα πολύ συνηθισμένη. Περίπου το 80% των σεξουαλικά ενεργών γυναικών και το 60% των ανδρών υπολογίζεται πως θα προσβληθούν σε κάποια στιγμή της ζωής τους από κάποιο τύπο HPV! Η μόλυνση από τον HPV συνδέεται κατά κανόνα με τις σεξουαλικές επαφές. Η χρήση προφυλακτικού μειώνει τον κίνδυνο μόλυνσης, δεν προστατεύει όμως απόλυτα, επειδή ο HPV μπορεί να μεταδοθεί και με τη δερματική επαφή στην περιοχή των γεννητικών οργάνων. Πρέπει βέβαια να τονισθεί ιδιαίτερα ότι η συντριπτική πλειοψηφία των γυναικών που θα προσβληθούν από κάποιον τύπο HPV δεν θα παρουσιάσει ποτέ κάποια σοβαρή αλλοίωση στα κύτταρα του τραχήλου. Στο 75% περίπου των περιπτώσεων η λοίμωξη θα υποχωρήσει από μόνη της, συνήθως σ’ ένα διάστημα 1-2 ετών. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις η HPV-λοίμωξη θα παραμείνει επί χρόνια και σε ένα πολύ μικρό ποσοστό (1-5%) μπορεί να οδηγήσει σε προκαρκινικές ή καρκινικές αλλοιώσεις στον τράχηλο της μήτρας. Αν η γυναίκα ελέγχεται τακτικά (π.χ. με τεστ Παπανικολάου, ΗPV test, κολποσκόπηση), αυτές οι αλλοιώσεις θα αναγνωριστούν έγκαιρα και θα θεραπευθούν από τον γιατρό.
- Εμβόλια εναντίον του HPV
Εδώ και 14 περίπου χρόνια υπάρχουν προφυλακτικά εμβόλια εναντίον της μόλυνσης από τον HPV. Αυτά περιέχουν μόνο ανασυνδυασμένες στο εργαστήριο πρωτεΐνες της κάψας του ιού και όχι γενετικό υλικό (DNA), κατά συνέπεια δεν μπορούν να προκαλέσουν νόσο (ούτε σε ήπια μορφή, όπως συμβαίνει με άλλα εμβόλια που περιέχουν εξασθενημένα στελέχη μικροβίων ή ιών). Σήμερα κυκλοφορεί στην ελληνική αγορά μια μορφή HPV εμβολίου, το Gardasil-9®, της εταιρείας MSD. Το εμβόλιο αυτό, προκαλώντας τη δημιουργία ειδικών αντισωμάτων, παρέχει υψηλή προστασία εναντίον των πλέον επικίνδυνων για καρκινογένεση («καρκινογόνων» ή «υψηλού κινδύνου») τύπων του HPV. Το εμβόλιο Gardasil-9® προστατεύει τόσο από 7 καρκινογόνους τύπους του HPV (16, 18, 31, 33, 45, 52, 58), υπεύθυνους για το ~90% των καρκίνων τραχήλου, όσο και από τους 2 πιο συχνούς «χαμηλού κινδύνου» τύπους, τους 6 και 11, υπεύθυνους για το ~90% των κονδυλωμάτων. Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι μια γυναίκα που έχει εμβολιαστεί πριν την έναρξη των σεξουαλικών της επαφών, δεν έχει πλήρη προστασία, δηλ. μπορεί αργότερα να μολυνθεί από κάποιον άλλο καρκινογόνο τύπο, εκτός αυτών των 7 από τους οποίους προστατεύει το 9δύναμο εμβόλιο, και έτσι να κινδυνεύσει να εμφανίσει προκαρκινικές αλλοιώσεις στον τράχηλο. Η πιθανότητα αυτή, βέβαια, είναι μικρή (~10% του συνολικού κινδύνου). Παρ’ όλα αυτά και για τον λόγο αυτό πρέπει η εμβολιασμένη γυναίκα να συνεχίζει να ελέγχεται με το νέο HPV DNA test ή με τεστ Παπανικολάου ή και με τα δύο.
- Ποιος πρέπει να εμβολιαστεί και πότε;
Το HPV εμβόλιο δεν έχει θεραπευτική δράση και επομένως δεν χορηγείται για τη θεραπεία των προκαρκινικών αλλοιώσεων ή του καρκίνου του τραχήλου. Από το 2008 ο εμβολιασμός εναντίον της HPV-λοίμωξης εντάχθηκε και στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών της Ελλάδας και από τις αρχές του 2022 συστήνεται σε κορίτσια και αγόρια 9-18 ετών και σε γυναίκες και άνδρες ειδικών ομάδων υψηλού κινδύνου μέχρι την ηλικία των 26 ετών. Η χορήγηση αυτή είναι δωρεάν, μέσω των ασφαλιστικών ταμείων. Αποτελέσματα, βέβαια, ανάλογων μελετών δείχνουν ότι και γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας (μέχρι και 45 ετών), καθώς και γυναίκες με παλαιότερη HPV-λοίμωξη ή με ιστορικό κωνοειδούς εκτομής του τραχήλου, μπορούν και αυτές να ωφεληθούν κάνοντας το HPV-εμβόλιο. Παράλληλα, από το 2015 ο εμβολιασμός εναντίον της HPV λοίμωξης συστήνεται στην Ελλάδα και στους ομοφυλόφιλους άνδρες κάτω των 26 ετών για την πρωτογενή πρόληψη από προκαρκινικές αλλοιώσεις και καρκίνο του πρωκτού. Σε πολλές δυτικές χώρες συστήνεται ο εμβολιασμός αγοριών και κοριτσιών, στις ΗΠΑ, μάλιστα, μέχρι την ηλικία των 45 ετών, για την παράλληλη προφύλαξη και από τον καρκίνο του στοματοφάρυγγα.
- Μια γυναίκα που έχει ήδη σεξουαλικές επαφές μπορεί να κάνει το εμβόλιο;
Ναι, φυσικά. Μια γυναίκα που έχει σεξουαλικές επαφές: α) δεν είναι απαραίτητο να έχει μολυνθεί από τον HPV, β) μπορεί να μολύνθηκε από κάποιο μη καρκινογόνο τύπο, γ) μπορεί να μολύνθηκε από κάποιο καρκινογόνο τύπο εκτός αυτών, από τους οποίους προστατεύει το εμβόλιο ή δ) μπορεί να μολύνθηκε από έναν από αυτούς τους καρκινογόνους τύπους που καλύπτει το εμβόλιο. Σε όλες τις αναφερθείσες περιπτώσεις έχει να κερδίσει κάνοντας το εμβόλιο. Απλώς, εάν έχει ήδη προσβληθεί από έναν από τους τύπους του ιού που καλύπτει το εμβόλιο, ο εμβολιασμός θα την προφυλάξει από τους υπόλοιπους τύπους, αλλά όχι από τον τύπο του οποίου είναι ήδη φορέας. Αν αυτός ο HPV τύπος προκαλέσει σοβαρή αλλοίωση στον τράχηλο, αυτή θα διαγνωσθεί και θα θεραπευθεί από τον ιατρό. Αν όχι, σε μερικά χρόνια δεν θα ανιχνεύεται πλέον, αλλά η εμβολιασθείσα γυναίκα δεν θα κινδυνεύει να ξαναμολυνθεί απ’ αυτόν, διότι θα έχει αντισώματα εναντίον του.
- Πρέπει μια γυναίκα να ελέγξει εάν έχει προσβληθεί από τον HPV πριν κάνει το εμβόλιο;
Η ανίχνευση του ιού στον τράχηλο της μήτρας μπορεί να γίνει με το λεγόμενο HPV-DNA test, μια εξέταση με διαδικασία λήψης παρόμοια με αυτήν του τεστ Παπανικολάου. Μ’ αυτή την εξέταση μπορούμε να ελέγξουμε εάν η γυναίκα έχει αυτή τη στιγμή λοίμωξη με κάποιον από τους 14 καρκινογόνους τύπους του HPV. Η πιθανότητα να υπάρχει ταυτόχρονα μόλυνση με όλους τους καρκινογόνους τύπους του ιού που καλύπτει το εκάστοτε εμβόλιο – έτσι ώστε ο εμβολιασμός να είναι περιττός – είναι απειροελάχιστη. Άρα, η χορήγηση του εμβολίου είναι σε κάθε περίπτωση ενδεδειγμένη. Για τον λόγο αυτό δεν είναι απαραίτητο για μια γυναίκα να κάνει HPV DNA test πριν τον εμβολιασμό.
Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχουν αξιόπιστες δοκιμασίες ανίχνευσης αντισωμάτων εναντίον των διαφόρων καρκινογόνων τύπων του HPV στο αίμα, που να δείχνουν αν έχει προηγηθεί στο παρελθόν μια HPV-λοίμωξη, όπως συμβαίνει με άλλες λοιμώξεις (π.χ. ερυθρά).
- Πώς γίνεται ο εμβολιασμός και ποια είναι η διάρκεια προστασίας;
Σε κορίτσια και αγόρια ηλικίας 9-15 ετών το εμβόλιο χορηγείται σε 2 δόσεις, με μεσοδιάστημα 6 μηνών. Σε περίπτωση που οι 2 δόσεις γίνουν σε μεσοδιάστημα μικρότερο των 6 μηνών απαιτείται και 3η δόση μετά τους 6 μήνες. Εφόσον η έναρξη του εμβολιασμού γίνει μετά τη συμπλήρωση του 15ου έτους, χορηγούνται 3 δόσεις εμβολίου [Gardasil-9®: 1η δόση τώρα, 2η δόση: 2 μήνες μετά την 1η δόση, 3η δόση: 6 μήνες μετά την 1η δόση]. Και οι 3 δόσεις πρέπει να γίνονται μέσα σε περίοδο ενός έτους. Αν δεν τηρηθεί το ακριβές χρονοδιάγραμμα, ο γιατρός μπορεί να συνεχίσει τον εμβολιασμό, χωρίς να χάνονται οι προηγούμενες δόσεις. Πλήρης προστασία παρέχεται 1 μήνα μετά τη χορήγηση και της 3ης δόσης. Το εμβόλιο χορηγείται συνήθως με ενδομυϊκή ένεση στον δελτοειδή μυ του βραχίονα. Προς το παρόν τα δεδομένα παρέχουν στοιχεία για διάρκεια προστασίας ~20 έτη. Δεν γνωρίζουμε εάν θα είναι αναγκαία μια αναμνηστική δόση στο μέλλον, αλλά κάτι τέτοιο δεν φαίνεται πιθανό.
- Υπάρχουν παρενέργειες ή ανεπιθύμητες αντιδράσεις από τον HPV-εμβολιασμό;
Τα HPV-εμβόλια αποδείχθηκαν μέχρι σήμερα πολύ ασφαλή και δεν εμφανίζουν αυξημένη συχνότητα παρενεργειών ή ανεπιθύμητων αντιδράσεων σε σχέση με άλλα εμβόλια. Έχουν περιγραφεί ήπια ενοχλήματα όπως: ήπιος πόνος, κνησμός, ερυθρότητα ή οίδημα στο σημείο του εμβολιασμού, δεκατική πυρετική κίνηση και σπάνια πυρετός πάνω από 38οC. Σε ό,τι αφορά στις περιπτώσεις ζάλης, απώλειας συνείδησης και τάσεων λιποθυμίας μετά τη χορήγηση του εμβολίου, πρέπει να σημειωθεί πως αυτό είναι κάτι που συμβαίνει μερικές φορές όταν εμβολιάζονται νεαρά άτομα. Συστήνεται πάντως κατά τη διάρκεια του εμβολιασμού το κορίτσι ή η γυναίκα να βρίσκονται σε καθιστή ή ξαπλωμένη θέση, καθώς και να παραμείνουν επί 15λεπτο στο χώρο μετά τον εμβολιασμό. Μέχρι σήμερα, και μετά από τη χορήγηση >300.000.000 δόσεων του εμβολίου παγκοσμίως, σύμφωνα με τις επίσημες θέσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (www.who.int.vaccine_safety/committee/topic/hpv/), του Διεθνούς Κέντρου Eλέγχου Νοσημάτων και Πρόληψης – CDC – (www.cdc.gov/vaccines/hcp/vis/), των επίσημων Φορέων Υγείας των Η.Π.Α. – FDA – (www.fda.gov/BiologicsBloodVaccines/Vaccines/), Καναδά (www.phac-aspc.gc.ca/std-mts/hpv-vph/), Αυστραλίας (“http://www.tga.gov.au/safety/), Ευρωπαϊκής Ένωσης – ECDC – (www.ecdc.europa.eu/en/healthtopics/) και της Διεθνούς Ένωσης Μαιευτήρων-Γυναικολόγων – FIGO – (“http://www.figo.org/files/ figo-corp/”), δεν παρατηρήθηκε – εκτός σπανίων αλλεργικών αντιδράσεων – καμία σοβαρή ανεπιθύμητη ενέργεια, όπως π.χ. νευρολογικές παθήσεις, παραλύσεις, σύνδρομο Guillain-Barré ή θάνατος, που να σχετίζεται αιτιολογικά με τον προηγηθέντα ΗPV-εμβολιασμό. Επειδή τα δεδομένα σχετικά με την δράση του εμβολίου στην κύηση είναι περιορισμένα, η χορήγησή του σε έγκυες γυναίκες πρέπει να αποφεύγεται. Ο HPV-εμβολιασμός επί υπάρχουσας εγκυμοσύνης δεν αποτελεί ένδειξη για διακοπή της κύησης. Εάν διαπιστωθεί κύηση μετά την 1η ή 2η δόση του εμβολιασμού, το σχήμα θα συνεχιστεί μετά το τέλος της κύησης. Οι θηλάζουσες μητέρες μπορούν να εμβολιαστούν. Άτομα με έντονη αλλεργική προδιάθεση ή εμφάνιση αλλεργικών αντιδράσεων στα συστατικά που εμπεριέχονται στο εμβόλιο είναι προτιμότερο να μην εμβολιάζονται. Επίσης, ο εμβολιασμός πρέπει να αναβάλλεται σε άτομα που εμφανίζουν υψηλό πυρετό. Είναι προφανές ότι τα HPV-εμβόλια συνεχίζουν να παρακολουθούνται εντατικά από τους αρμόδιους φορείς για την πιθανή εμφάνιση σοβαρών ανεπιθύμητων αντιδράσεων στο μέλλον.
- Μετά τον εμβολιασμό χρειάζεται προληπτικός έλεγχος με HPV DNA test ή τεστ Παπανικολάου, όπως γινόταν μέχρι σήμερα;
Σαφέστατα, ναι! Το εμβόλιο δεν υποκαθιστά τον τακτικό προληπτικό έλεγχο του τραχήλου της μήτρας. Όπως αναφέρθηκε, το εμβόλιο προστατεύει σε πολύ υψηλό ποσοστό από τον καρκίνο του τραχήλου, αλλά υπάρχει και ένα μικρό ποσοστό καρκίνων του τραχήλου που οφείλεται σε καρκινογόνους τύπους του HPV που δεν καλύπτονται από τα υπάρχοντα εμβόλια. Για το λόγο αυτό ο τακτικός προληπτικός έλεγχος είτε με το τεστ Παπανικολάου είτε με το λεγόμενο HPV DNA test, το οποίο, τουλάχιστον για τις γυναίκες άνω των 30 ετών, αποδεικνύεται πιο ευαίσθητο και αποτελεσματικό από ό,τι το πρώτο, πρέπει οπωσδήποτε να συνεχίσει να γίνεται, σε τακτά αραιά χρονικά διαστήματα (5 χρόνια).
- Σχετίζεται ο ιός των θηλωμάτων και με άλλους καρκίνους;
H έρευνα των τελευταίων δεκαετιών απέδειξε παράλληλα την άμεση αιτιολογική συσχέτιση του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων και με άλλους καρκίνους, άλλων οργάνων, οι οποίοι, βέβαια, δεν αφορούν μόνο σε γυναίκες αλλά και σε άνδρες. Έτσι, όχι πάντα σε ποσοστό 100%, όπως στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, αλλά σε ποσοστά που κυμαίνονται από 30% έως 90%, η μόλυνση από τον ιό HPV σχετίζεται με την εμφάνιση καρκίνου στον κόλπο, στο αιδοίο, στον πρωκτό, στο πέος, στην στοματική κοιλότητα, στη γλώσσα, στις αμυγδαλές, στον φάρυγγα, στον λάρυγγα και πιθανόν και σε άλλα όργανα του σώματος και των δύο φύλων. Ιδιαίτερα μεγάλη, μάλιστα, σημασία έχει το γεγονός ότι, σύμφωνα με τα αποτελέσματα μοριακών μελετών, οι τύποι του ιού HPV που προκαλούν τη μεγάλη πλειοψηφία των καρκίνων στα όργανα που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι ο τύπος 16 (κυρίως) και ο τύπος 18, όπως ακριβώς και στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας! Είναι πολύ πιθανό, λοιπόν, ότι ο προτεινόμενος για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας εμβολιασμός, ο οποίος καλύπτει κυρίως τους τύπους 16 και 18 –ως τους πλέον επικίνδυνους–, προσφέρει προστασία στα εμβολιαζόμενα άτομα, γυναίκες και άνδρες, και από τους υπόλοιπους παραπάνω αναφερόμενους καρκίνους.