Ερευνητές του Τμήματος Νευρολογίας του Πανεπιστημίου της Βέρνης και του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου της Βέρνης εντόπισαν πώς ο εγκέφαλος ταξινομεί τα συναισθήματα κατά τη διάρκεια του ύπνου των ονείρων, ώστε να εδραιώνει την αποθήκευση των θετικών συναισθημάτων, ενώ παράλληλα να μειώνει την εδραίωση των αρνητικών. Το έργο διευρύνει τη σημασία του ύπνου στην ψυχική υγεία και ανοίγει νέους δρόμους θεραπευτικών στρατηγικών.
Ο ύπνος ταχείας κίνησης των ματιών (REM ή παράδοξος ύπνος) είναι μια μοναδική και μυστηριώδης κατάσταση ύπνου κατά την οποία τα περισσότερα όνειρα συμβαίνουν μαζί με έντονο συναισθηματικό περιεχόμενο. Το πώς και γιατί αυτά τα συναισθήματα επανενεργοποιούνται είναι ασαφές. Ο προμετωπιαίος φλοιός ενσωματώνει πολλά από αυτά τα συναισθήματα κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης, αλλά εμφανίζεται παραδόξως ήρεμος κατά τη διάρκεια του ύπνου REM. “Στόχος μας ήταν να κατανοήσουμε τον υποκείμενο μηχανισμό και τις λειτουργίες ενός τόσο εκπληκτικού φαινομένου”, λέει ο καθηγητής Antoine Adamantidis από το Τμήμα Βιοϊατρικής Έρευνας (DBMR) του Πανεπιστημίου της Βέρνης και το Τμήμα Νευρολογίας του Inselspital, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Βέρνης.
Η επεξεργασία των συναισθημάτων, ιδίως η διάκριση μεταξύ κινδύνου και ασφάλειας, είναι κρίσιμη για την επιβίωση των ζώων. Στους ανθρώπους, τα υπερβολικά αρνητικά συναισθήματα, όπως οι αντιδράσεις φόβου και οι καταστάσεις άγχους, οδηγούν σε παθολογικές καταστάσεις όπως οι διαταραχές μετατραυματικού στρες (PTSD). Στην Ευρώπη, περίπου το 15% του πληθυσμού πλήττεται από επίμονο άγχος και σοβαρές ψυχικές ασθένειες. Η ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Antoine Adamantidis παρέχει τώρα πληροφορίες σχετικά με το πώς ο εγκέφαλος συμβάλλει στην ενίσχυση των θετικών συναισθημάτων και στην εξασθένηση των έντονα αρνητικών ή τραυματικών συναισθημάτων κατά τη διάρκεια του ύπνου REM. Η μελέτη αυτή δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Science.
Ένας διπλός μηχανισμός
Οι ερευνητές πρώτα εκπαίδευσαν τα ποντίκια να αναγνωρίζουν ακουστικά ερεθίσματα που σχετίζονται με την ασφάλεια και άλλα που σχετίζονται με τον κίνδυνο (αποτρεπτικά ερεθίσματα). Στη συνέχεια καταγράφηκε η δραστηριότητα των νευρώνων στον εγκέφαλο των ποντικών κατά τη διάρκεια των κύκλων ύπνου-αφύπνισης. Με αυτόν τον τρόπο, οι ερευνητές μπόρεσαν να χαρτογραφήσουν διαφορετικές περιοχές ενός κυττάρου και να καθορίσουν πώς μετασχηματίζονται οι συναισθηματικές μνήμες κατά τη διάρκεια του ύπνου REM.
Οι νευρώνες αποτελούνται από ένα κυτταρικό σώμα που ενσωματώνει τις πληροφορίες που προέρχονται από τους δενδρίτες (είσοδοι) και στέλνουν σήματα σε άλλους νευρώνες μέσω των αξόνων τους (έξοδοι). Τα αποτελέσματα που προέκυψαν έδειξαν ότι τα σωμάτια των κυττάρων παραμένουν σιωπηλά, ενώ οι δενδρίτες τους ενεργοποιούνται. “Αυτό σημαίνει μια αποσύνδεση των δύο κυτταρικών διαμερισμάτων, με άλλα λόγια το σώμα του νευρώνα κοιμάται βαθιά και οι δενδρίτες είναι ξύπνιοι”, εξηγεί ο Αδαμαντίδης. Αυτή η αποσύνδεση είναι σημαντική επειδή η έντονη δραστηριότητα των δενδριτών επιτρέπει την κωδικοποίηση τόσο των συναισθημάτων κινδύνου όσο και ασφάλειας, ενώ οι αναστολές του σώματος εμποδίζουν εντελώς την έξοδο του κυκλώματος κατά τη διάρκεια του ύπνου REM. Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλος ευνοεί τη διάκριση της ασφάλειας έναντι του κινδύνου στους δενδρίτες, αλλά μπλοκάρει την υπερβολική αντίδραση στα συναισθήματα, ιδίως στον κίνδυνο.
Ένα πλεονέκτημα επιβίωσης
Σύμφωνα με τους ερευνητές, η συνύπαρξη και των δύο μηχανισμών είναι επωφελής για τη σταθερότητα και την επιβίωση των οργανισμών: “Αυτός ο αμφίδρομος μηχανισμός είναι απαραίτητος για τη βελτιστοποίηση της διάκρισης μεταξύ επικίνδυνων και ασφαλών σημάτων”, αναφέρει ο Mattia Aime από το DBMR, πρώτος συγγραφέας της μελέτης. Εάν αυτή η διάκριση λείπει στους ανθρώπους και δημιουργούνται υπερβολικές αντιδράσεις φόβου, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αγχώδεις διαταραχές. Τα ευρήματα είναι ιδιαίτερα σημαντικά για παθολογικές καταστάσεις όπως οι διαταραχές μετατραυματικού στρες, στις οποίες το τραύμα παγιώνεται υπερβολικά στον προμετωπιαίο φλοιό, μέρα με τη μέρα κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Τα ευρήματα αυτά ανοίγουν το δρόμο για την καλύτερη κατανόηση της επεξεργασίας των συναισθημάτων κατά τη διάρκεια του ύπνου στον άνθρωπο και ανοίγουν νέες προοπτικές για θεραπευτικούς στόχους για την αντιμετώπιση της δυσπροσαρμοστικής επεξεργασίας των τραυματικών αναμνήσεων, όπως οι διαταραχές μετατραυματικού στρες (PTSD) και η πρώιμη παγίωση τους που εξαρτάται από τον ύπνο. Πρόσθετα οξέα ή χρόνια προβλήματα ψυχικής υγείας που μπορεί να εμπλέκουν αυτή τη σωματοδενδριτική αποσύνδεση κατά τη διάρκεια του ύπνου περιλαμβάνουν το οξύ και χρόνιο στρες, το άγχος, την κατάθλιψη, τον πανικό ή ακόμη και την ανηδονία, την αδυναμία να νιώθει κανείς ευχαρίστηση. Η έρευνα του ύπνου και η ιατρική του ύπνου αποτελούν εδώ και καιρό ερευνητικό αντικείμενο του Πανεπιστημίου της Βέρνης και του Inselspital, του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου της Βέρνης. “Ελπίζουμε ότι τα ευρήματά μας δεν θα ενδιαφέρουν μόνο τους ασθενείς, αλλά και το ευρύ κοινό”, σχολιάζει ο Αδαμαντίδης.