H κυκλοφορία του, γεμάτου αστέρια του Χόλυγουντ, θρίλερ του Κρίστοφερ Νόλαν (Universal ) που επικεντρώνεται στη ζωή του θεωρητικού φυσικού J. Robert Oppenheimer, έδωσε την αφορμή στον διεθνή Τύπο να “θυμιθεί” τον “πατέρα της ατομικής βόμβας”. Το τρίωρο θέαμα IMAX αντλεί το σενάριό του από έναν αντίστοιχα βαρύ βιβλίο: την 721 σελίδων βιογραφία American Prometheus: Ο θρίαμβος και η τραγωδία του J. Robert Oppenheimer των Kai Bird και Martin J. Sherwin.
Ποιος ήταν πραγματικά ο Οπενχάϊμερ ;
Οι εσωτερικές συγκρούσεις του Οπενχάϊμερ και οι ταραχώδεις συνθήκες της επαγγελματικής καριέρας του, καθιστούν τη ζωή του ιδανική τροφή για δραματική απεικόνιση. Παρά το γεγονός ότι ήταν μόνο ένα (και βέβαια, πολύ σημαίνον) πρόσωπο, η προσωπικότητα του Οπενχάιμερ θα μπορούσε να τροφοδοτήσει μεγάλο αριθμό κινηματογραφικών ρόλων.
Η προβληματική ιδιοφυΐα: Στα φοιτητικά του χρόνια, ο Οπενχάϊμερ υπέφερε από προβλήματα ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένης της σοβαρής κατάθλιψης. Ένιωσε επίσης βαθιά ζήλια και την έκανε πράξη, αφού κάποτε δηλητηρίασε ένα μήλο και το έβαλε στο γραφείο του καθηγητή του στο Κέιμπριτζ.
Ο αουτσάιντερ: Αν και ήταν ένας καταξιωμένος επιστήμονας, ο Οπενχάϊμερ δεν θεωρείτο καλή επιλογή για να ηγηθεί ενός τεράστιου εργαστηρίου που σκοπός του ήταν να αναπτύξει όπλα μαζικής καταστροφής αιχμής, πριν από τη ναζιστική Γερμανία. Ένας συνάδελφός του είπε ότι δεν θα εμπιστευόταν τον Οπενχάιμερ να διευθύνει ούτε ένα μαγαζί με χάμπουργκερ, έγραψαν οι Bird και Sherwin στο American Prometheus.
Ο ευσυνείδητος αγωνιστής: Μετά τον πόλεμο, η βίαιη καταστροφή που προκάλεσε η εφεύρεση του Οπενχάιμερ στην Ιαπωνία βάρυνε τη συνείδηση του. Ανακαλώντας τις σκέψεις του όταν είδε τη βόμβα να εκρήγνυται με επιτυχία, ανέφερε ως γνωστόν μια ινδουιστική περικοπή: “Τώρα έγινα ο Θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων”. Είπε επίσης στον πρόεδρο Τρούμαν ότι αισθανόταν ότι είχε αίμα στα χέρια του – μια συζήτηση που, σύμφωνα με πληροφορίες, δεν πήγε καλά. Τάχθηκε υπέρ του ελέγχου των εξοπλισμών και, το 1949, αντιτάχθηκε στο σχέδιο του Τρούμαν για μια ισχυρότερη βόμβα υδρογόνου.
Η τραγική φιγούρα: Η μεταπολεμική Αμερική ήταν μια κακή εποχή για να κάνει κανείς εκστρατεία κατά των όπλων μαζικής καταστροφής, καθώς η κυβέρνηση είχε εμμονή με την κατασκευή περισσότερων από αυτά για να αντιμετωπίσει τη Σοβιετική Ένωση. Οι αριστερές απόψεις του Οπενχάιμερ και η σύζυγός του που πρόσκειτο στο Κομμουνιστικό Κόμμα προκάλεσαν υποψίες εναντίον του, σε μια εποχή που πολλοί επιφανείς Αμερικανοί πολίτες κατηγορούνταν ότι ήταν “κομμουνιστές κατάσκοποι”. Έτσι, μετά από εθελοντική ακρόαση στην Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας των ΗΠΑ, του αφαιρέθηκε η “άδεια ασφαλείας” που του επέτρεπε πρόσβαση σε διαβαθμισμένες πληροφορίες, (αποκαταστάθηκε μετά θάνατον το 2022).
Ο παρίας: Η όλη δοκιμασία άφησε τον Οπενχάιμερ σε σοβαρή κατάθλιψη και αισθάνθηκε ότι η κληρονομιά του είχε αμαυρωθεί. Πέρασε πολλά από τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του αυτοεξόριστος, μοιράζοντας το χρόνο του μεταξύ του Πρίνστον και του μικροσκοπικού αμερικανικού νησιού των Παρθένων Νήσων Σεντ Τζον, μέχρι που πέθανε το 1967 σε ηλικία 62 ετών.
Γιατί ο Οπενχάιμερ έγινε ξαφνικά επίκαιρος;
Το να κατανοήσουμε γιατί η ιστορία του Oppenheimer έχει τέτοια απήχηση σήμερα είναι σίγουρα πολύ πιο εύκολο από το να καταλάβουμε τι ήθελε να μας πει ο Κρίστοφερ Νόλαν, σε μια άλλη προφητική δημιουργία του, το Inception*. Οι παραλληλισμοί της δημιουργίας της ατομικής βόμβας και των συνεπειών της, δεν είναι βέβαια απολύτως συμβατοί με την τεχνητή νοημοσύνη, μια σύγχρονη τεχνολογική εξέλιξη που σήμερα τρομάζει τους ίδιους τους δημιουργούς της. Ο ίδιος ο Νόλαν δήλωσε όμως ότι η ταινία του για τον Οπενχάιμερ είναι μια “προειδοποίηση” για τη Silicon Valley.
Ο Kai Bird, συν-συγγραφέας του βιβλίου στο οποίο βασίζεται η ταινία, έγραψε σε άρθρο του στους New York Times ότι η εμπειρία της κληρονομιάς που μας άφησε ο Οπένχάϊμερ θα πρέπει να ωθήσει την κυβέρνηση των ΗΠΑ να λάβει σοβαρά υπόψη της τις προειδοποιήσεις των πρωτοπόρων της τεχνολογίας, όπως ο διευθύνων σύμβουλος της OpenAI Sam Altman, που εκπέμπουν SOS.
Ο Νόλαν ισχυρίζεται ότι έχει ακούσει ερευνητές της τεχνητής νοημοσύνης να μιλούν ότι βρίσκονται στη δική τους “στιγμή Όπενχάιμερ” και ελπίζει ότι η ταινία του θα μπορούσε να τους διδάξει ένα ή δύο πράγματα σχετικά με την ανάληψη ευθύνης για τις εφευρέσεις τους…
———-
(*) Το Inception είναι αμερικανική περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας παραγωγής 2010, σε σκηνοθεσία και σενάριο του Κρίστοφερ Νόλαν. Πρωταγωνιστούν οι Λεονάρντο Ντι Κάπριο, Κεν Γουατάναμπε, Τζόζεφ Γκόρντον-Λέβιτ, Μαριόν Κοτιγιάρ, Έλλιοτ Πέιτζ, Τομ Χάρντι, Κίλιαν Μέρφι, Ντίλιπ Ράο, Τομ Μπέρεντζερ και Μάικλ Κέιν.Ο Ντι Κάπριο ερμηνεύει τον Ντομ Κομπ, έναν εξειδικευμένο κατάσκοπο – κλέφτη ιδεών που εξάγει κρυφά πολύτιμες πληροφορίες από το ασυνείδητο του μυαλού των στόχων του ενώ αυτοί κοιμούνται και ονειρεύονται. Μη μπορώντας να επισκεφτεί τα παιδιά του, του προσφέρεται μια ευκαιρία να αποκτήσει την παλιά του ζωή με αντάλλαγμα ένα σχεδόν ακατόρθωτο έργο: την “απαρχή”, την εμφύτευση μιας ιδέας μέσα στο υποσυνείδητο ενός στόχου.