Νέες δομές απεξάρτησης για τους χρήστες ναρκωτικών, αλκοόλ, αλλά και νόμιμων εξαρτήσεων περιλαμβάνονται στον Στρατηγικό Σχεδιασμό του υπουργείου Υγείας για την αντιμετώπιση των Εξαρτήσεων.
Στη σχετική έκθεση που δόθηκε χθες στη δημοσιότητα, περιλαμβάνονται μέτρα μείωσης της ζήτησης, με πολιτικές που αποσκοπούν στην πρόληψη χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, την παροχή υποστήριξης και θεραπείας, τη μείωση της βλάβης και την προαγωγή της ένταξης και επανένταξης στην κοινωνία.
Η χρηματοδότηση των δράσεων και των νέων δομών έχει εξασφαλιστεί κυρίως μέσω ευρωπαϊκών κονδυλίων. Η συνέχιση των δράσεων μετά το πέρας της συγχρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση προγραμματίζεται να υποστηριχθεί μέσω εθνικών κονδυλίων. Μέχρι στιγμής έχουν εξασφαλιστεί κονδύλια 27,6 εκ. ευρώ από τις αιρετές περιφέρειες της χώρας. Κάποιες υπηρεσίες θεραπείας, με ή χωρίς φαρμακευτική υποστήριξη, που αναπτύσσονται με στόχο την πληρέστερη γεωγραφική κάλυψη της χώρας έχουν υποστηριχθεί, από την έναρξη λειτουργίας τους, με πόρους του κρατικού προϋπολογισμού. Όλες οι υπηρεσίες αναπτύσσονται από τους εποπτευόμενους φορείς του, όπως αυτοί προβλέπονται στον Νόμο περί Εξαρτησιογόνων Ουσιών» (4139/2013).
Στόχος του υπουργείου Υγείας είναι- μέσω της βελτίωσης της πρόσβασης, της συνέχειας στη φροντίδα, της καλύτερης δυνατής συνέργειας των αρμόδιων φορέων και της αποτελεσματικότερης αξιοποίησης των διαθέσιμων πόρων- να διασφαλιστεί το καθολικό δικαίωμα των εξαρτημένων σε όλες τις επιστημονικά τεκμηριωμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις.
Αναλυτικά, σύμφωνα με την έκθεση, οι στρατηγικές προτεραιότητες αφορούν:
1. Διασφάλιση της δυνατότητας καθολικής πρόσβασης των εξαρτημένων σε προγράμματα θεραπείας (με ή/και χωρίς φαρμακευτική υποστήριξη).
2. Γεωγραφική κάλυψη όλης της επικράτειας με δράσεις που απευθύνονται σε πολλαπλούς πληθυσμούς-στόχους.
3. Ενίσχυση της δυνατότητας πλήρους απεξάρτησης.
4. Διευκόλυνση της κοινωνικής ένταξης των ατόμων μετά την ολοκλήρωση θεραπευτικών προγραμμάτων .
5. Φροντίδα πληθυσμών σε κίνδυνο (άστεγοι, νέοι, άτομα με ψυχιατρική συννοσηρότητα, μητέρες ή/και γυναίκες σε φάση εγκυμοσύνης).
Ωφελούμενοι των δράσεων είναι:
- άτομα που κάνουν χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών ή παρουσιάζουν άλλου τύπου εξαρτητικές συμπεριφορές,
- άτομα του στενού τους περιβάλλοντος,
- ευπαθείς κοινωνικές ομάδες που ενδέχεται να αναπτύξουν αντικοινωνικού τύπου συμπεριφορές (χρήση ουσιών, παραβατικότητα) και
- το σύνολο του πληθυσμού για τις υπηρεσίες πρόληψης.
Σε ότι αφορά τη μείωση της βλάβης, το σχέδιο προβλέπει:
- Μονάδες άμεσης πρόσβασης που φροντίζουν για εκτίμηση υγειονομικών και κοινωνικών αναγκών με παραπομπή σε δομές αστέγων, ψυχιατρική εκτίμηση, παραπομπή σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας και απεξάρτησης, με υποστήριξη από κινητές μονάδες που θα παρεμβαίνουν στους χώρους συνάθροισης, χορηγώντας σύριγγες, υπηρεσίες αποφυγής θανάτου από υπερβολική δόση και παραπομπή στις δομές απεξάρτησης.
- Κέντρα ημέρας για τους άστεγους εξαρτημένους, που προσφέρουν ασφαλή χώρο ξεκούρασης, υπηρεσίες υγιεινής και σίτισης και προετοιμασία της ένταξής τους σε θεραπευτικό περιβάλλον. Θα λειτουργούν ξενώνες ύπνου, δυναμικότητας 20-25 ατόμων.
- Μονάδες άμεσης πρόσβασης με φαρμακευτική υποστήριξη. Οι μονάδες αυτές ήδη λειτουργούν από πέρυσι και εντάσσουν τα άτομα σε πρωτόκολλο χορήγησης βουπρενορφίνης. Μόλις τα άτομα σταθεροποιούνται παραπέμπονται σε μονάδες υποκατάστασης.
- Χώροι εποπτευόμενης χρήσης, που αποτελούν επιτηρούμενες εγκαταστάσεις όπου τα παράνομα ναρκωτικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν υπό την επίβλεψη εκπαιδευμένου προσωπικού. Τέτοιες μονάδες λειτουργούν στην Ευρώπη (Γερμανία, Ολλανδία, Ισπανία, Νορβηγία, Λουξεμβούργο, Δανία, Γαλλία) τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Έχουν ως κύριο στόχο τη μείωση των σοβαρών κινδύνων μετάδοσης ασθενειών μέσω της κοινής χρήσης συρίγγων, την πρόληψη θανάτων από υπερβολική δόση, τη διασύνδεση χρηστών με υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής φροντίδας, τη μείωση της χρήσης ναρκωτικών και την παρουσία βελόνων/ συριγγών κλπ σε δημόσιους χώρους. Για τη λειτουργία τους, προγραμματίζεται αλλαγή του νομικού πλαισίου που μεταξύ άλλων θα προβλέπει και τήρηση μητρώου ληπτών υπηρεσιών. Η πρώτη δομή θα λειτουργήσει πιλοτικά στην Αθήνα.
Θεραπεία
Για την θεραπεία από τις εξαρτήσεις, δεδομένης της ανεπάρκειας των σημερινών δομών, το σχέδιο προβλέπει:
- Μονάδες Σωματικής Αποτοξίνωσης (ΜΣΑ) αποτελούν η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του συνδρόμου στέρησης σε χρήστες οπιοειδών και αλκοόλ, η ψυχοκοινωνική υποστήριξη και κινητοποίηση, η προετοιμασία και παραπομπή σε κατάλληλο πρόγραμμα απεξάρτησης. Οι ΜΣΑ θα διαθέτουν περίπου 20 κλίνες ενώ η νοσηλεία θα διαρκεί 3-4 εβδομάδες. Εκτιμάται ότι η κάθε μονάδα θα μπορεί να εξυπηρετεί περίπου 200 περιπτώσεις το χρόνο.
- Μονάδες θεραπείας με ή χωρίς φαρμακευτική υποστήριξη δημιουργούνται σε διάφορες περιοχές που δεν καλύπτονται από το υφιστάμενο δίκτυο. Συγκεκριμένα, Μονάδες Υποκατάστασης (ΟΚΑΝΑ) ιδρύονται σε Σέρρες, Δράμα, Τρίκαλα, Πύργο, Ιωάννινα και Καστοριά, ενώ Μονάδες Στεγνών Προγραμμάτων – χωρίς υποκατάσταση – (ΚΕΘΕΑ) ιδρύονται σε Πύργο, Χίο και Κέρκυρα.
- Πολυδύναμα κέντρα αναπτύσσονται σε περιοχές εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων παρέχοντας πρωτοβάθμια υποστήριξη και βραχεία παρέμβαση σε εξαρτημένους από ναρκωτικά και αλκοόλ περιστασιακούς χρήστες, άτομα με διπλή διάγνωση κ.α. και παραπέμποντας σε προγράμματα υποκατάστασης ή στεγνά, μονάδες ψυχικής υγείας, αποτοξίνωσης κ.λπ.
- Κινητές Μονάδες για παρέμβαση σε περιοχές εκτός αστικού ιστού απευθύνονται στον πληθυσμό των ατόμων που κάνουν χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών ή αντιμετωπίζουν άλλου τύπου εξαρτητικές συμπεριφορές και διαμένουν σε περιοχές εκτός αστικού ιστού ή σε περιοχές με έλλειψη υπηρεσιών κατά των εξαρτήσεων.
- Μονάδες απεξάρτησης από το αλκοόλ και τις «νόμιμες εξαρτήσεις» που τελευταία κερδίζουν έδαφος με αποτέλεσμα οι υφιστάμενες υπηρεσίες να μην μπορούν να καλύψουν τη ζήτηση που παρουσιάζεται.
- Μονάδες για άτομα με ψυχιατρική συννοσηρότητα για κάλυψη ατόμων που αντιμετωπίζουν πρόβλημα διπλής διάγνωσης (εξάρτηση και κάποιας μορφής ψυχιατρική διαταραχή) που σήμερα δεν καλύπτονται από τα θεραπευτικά προγράμματα και τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Στις μονάδες αυτές θα γίνεται ψυχιατρική εκτίμηση, βραχεία παρέμβαση για σταθεροποίηση της κατάστασης, η εξατομικευμένη ψυχοκοινωνική και φαρμακευτική υποστήριξη, προετοιμασία και παραπομπή σε κατάλληλο πρόγραμμα απεξάρτησης ή άλλου τύπου δομή ανάλογα με τις ανάγκες.
- Δράσεις γονεϊκής στήριξης και προστασίας εξαρτημένων με στόχο την ολιστική προσέγγιση των αναγκών των εξαρτημένων γονέων και των παιδιών τους, την παροχή εξειδικευμένης ψυχοκοινωνικής φροντίδας και τη μείωση του συναισθηματικού και οικονομικού κόστους που συνεπάγεται η τοποθέτηση των παιδιών σε ιδρύματα παιδικής προστασίας.
- Δράση έγκαιρης παρέμβασης σε εφήβους με παραβατική συμπεριφορά στα αστυνομικά τμήματα με πληθυσμό στόχο ανήλικους και νέους έως 25 ετών που συλλαμβάνονται για παράβαση της νομοθεσίας περί ναρκωτικών.
Προγράμματα κοινωνικής ένταξης
Το Πρόγραμμα εκπαίδευσης, επιμόρφωσης και κοινωνικής επανένταξης απεξαρτημένων θα περιλαμβάνει την παρακάτω δέσμη υπηρεσιών, ανάλογα με τις κοινωνικές ανάγκες της κάθε περιφέρειας:
- Δράσεις υποστήριξης με στόχο την επανασύνδεση με το εκπαιδευτικό σύστημα
- Προγράμματα επαγγελματικού προσανατολισμού, ανάπτυξης δεξιοτήτων και υποστήριξης για ένταξη στην αγορά εργασίας
- Υπηρεσίες νομικής υποστήριξης
- Δράσεις υποστήριξης με στόχο την ανάπτυξη δομών κοινωνικής επιχειρηματικότητας.
Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Ένταξης (Κοι.Σ.Εν.) Η επαγγελματική ένταξη – επανένταξη των ατόμων που ολοκληρώνουν μια μακρά και επίπονη προσπάθεια απεξάρτησης αποτελεί τον σημαντικότερο δείκτη ενίσχυσης και διατήρησης του θεραπευτικού αποτελέσματος. Το Υπουργείο Υγείας με νομοθετική του ρύθμιση δημιουργεί θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας Κοινωνικών Συνεταιρισμών Ένταξης (Κοι.Σ.Εν.) που αποβλέπουν στην κοινωνικο-οικονομική και επαγγελματική ένταξη:
α) των ατόμων με προβλήματα εξάρτησης που έχουν ενταχθεί και παρακολουθούν προγράμματα κοινωνικής επανένταξης των εγκεκριμένων φορέων αντιμετώπισης των εξαρτήσεων του άρθρου 51 του ν. 4139/2013 και
β) των ατόμων που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την παρακολούθηση θεραπευτικού προγράμματος των παραπάνω φορέων και τους έχει χορηγηθεί αντίστοιχη βεβαίωση απεξάρτησης
Δομές βραχείας φιλοξενίας ατόμων που βρίσκονται σε φάση κοινωνικής επανένταξης. Στόχος τους είναι η ύπαρξη ενός υποστηρικτικού πλαισίου για τα άτομα που βρίσκονται στη φάση της κοινωνικής επανένταξης και δεν διαθέτουν ασφαλή στέγη ή δεν έχουν επανασυνδεθεί με την αγορά εργασίας, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στα σχετικά έξοδα. Εδώ, θα παρέχονται υπηρεσίες στέγασης και ψυχολογικής υποστήριξης, ενώ παράλληλα τα άτομα θα υποστηρίζονται προκειμένου να αποκτήσουν τα κατάλληλα εφόδια με βασικό στόχο την αυτονόμηση και την αυτοτέλειά τους. Η διάρκεια της φιλοξενίας ορίζεται σε λίγους μήνες.
Πρόληψη
Οι παρεμβάσεις πρόληψης ενδεικτικά περιλαμβάνουν δράσεις:
- Πρόληψης νέων μορφών εξάρτησης,
- Έγκαιρης Παρέμβασης στο Φοιτητικό Πληθυσμό, σε συνεργασία με τους Συμβουλευτικούς Σταθμούς των Πανεπιστημίων,
- Οργάνωση δικτύου έγκαιρης παρέμβασης στη σχολική κοινότητα.